دادخواست خسارت عدم انجام تعهد

حتماً برای شما هم پیش آمده که با کسی قراردادی بستید و همه چیز عالی پیش رفته، اما یکهو طرف مقابل، اون طور که انتظار می رفت، به قول و قرارش عمل نکرده. خب، اینجا چه باید کرد؟ وقتی یه نفر تعهدش رو انجام نده و این کار به شما ضرر بزنه، راه قانونی دارید که حقتون رو بگیرید؛ این راه همون «دادخواست خسارت عدم انجام تعهد» هستش که می تونه کمکتون کنه تا ضرر و زیان وارده جبران بشه.

زندگی پر از قول و قرارهای ریز و درشته؛ از خرید و فروش یه وسیله کوچیک تا پروژه های بزرگ ساختمانی. همه ما با این امید قرارداد می بندیم که طرف مقابلمون به تعهداتش عمل کنه و کارها سر وقت و درست پیش بره. اما گاهی اوقات، یه اتفاقاتی می افته که برنامه ها رو به هم می ریزه. یکی از طرفین قرارداد، بنا به هر دلیلی، از انجام کاری که قول داده بود، سرباز می زنه یا اون رو ناقص انجام می ده. اینجاست که پای خسارت عدم انجام تعهد به میون میاد و ممکنه حسابی کلافه تون کنه.

وقتی کسی به تعهدش عمل نمی کنه، فقط به این معنی نیست که یه کار انجام نشده؛ بلکه ممکنه همین «انجام نشدن» کلی ضرر و زیان به شما وارد کرده باشه. از دست دادن فرصت ها، هزینه های اضافی، یا حتی ضررهای روحی و روانی، همه اش می تونه نتیجه بدقولی یا کم کاری طرف مقابل باشه. خبر خوب اینه که قانون برای همچین مواقعی چاره اندیشی کرده و به شما این حق رو داده که از طریق «دادخواست خسارت عدم انجام تعهد» دنبال حق و حقوقتون برید.

این مقاله دقیقاً برای همین نوشته شده؛ تا مثل یه راهنمای کامل و گام به گام، تمام پیچ و خم های این مسیر حقوقی رو براتون روشن کنه. قراره با هم ببینیم که اصلاً خسارت عدم انجام تعهد چیه، چه فرقی با تأخیر در انجام تعهد داره، چه شرایطی لازمه تا بتونید این دادخواست رو ثبت کنید و چه مدارکی باید داشته باشید. از مرحله جمع آوری مدارک تا ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و پیگیری پرونده تو دادگاه، همه رو کنار هم بررسی می کنیم. هدفمون اینه که شما با اطلاعات کافی و یه دید باز، بتونید تصمیمات درستی بگیرید و اگه لازم شد، با دانش کامل سراغ یه وکیل متخصص برید.

خسارت عدم انجام تعهد چیه؟ (مفاهیم پایه)

بگذارید اول از همه ببینیم اصلاً این خسارت عدم انجام تعهد یعنی چی. خیلی ساده بگم، این خسارت وقتی پیش میاد که شما با کسی یه قول و قراری (یه قرارداد) می ذارید و ایشون باید یه کاری رو انجام بده یا یه چیزی رو به شما بده، اما این کار رو انجام نمی ده یا اون طور که باید و شاید، درست انجامش نمی ده. مثلاً شما یه ماشین سفارش میدی که رنگش مشکی باشه، اما فروشنده یه ماشین سفید تحویل میده. اینجا تعهد انجام شده، اما به شکل درستش نه. حالا ضرری که از این عدم انجام درست یا کلاً انجام ندادن به شما می رسه، میشه خسارت عدم انجام تعهد.

این مفهوم با خسارت تأخیر تأدیه یه تفاوت اساسی داره. فرض کنید شما یه کالا رو سفارش دادی و قرار بوده فلان تاریخ به دستت برسه. اگه کالا اصلاً به دستت نرسه، این میشه عدم انجام تعهد. اما اگه کالا با دو ماه تأخیر به دستت برسه، این میشه تأخیر در انجام تعهد. توی حالت اول (عدم انجام)، ممکنه شما اصلاً اون کالا رو دیگه نخوای و دنبال ضرر و زیانی باشی که از نبود اون کالا بهت وارد شده. توی حالت دوم (تأخیر)، شما کالا رو می گیری، اما به خاطر اون تأخیر، ضرر کردی و حالا دنبال جبران اون ضرری هستی که از دیر رسیدن کالا بهت وارد شده. توی قراردادها، مسئولیت قراردادی یعنی طرفین باید به قول و قرارهاشون عمل کنن. اگه کسی به این مسئولیتش عمل نکنه، طبق قانون، مسئول جبران خسارته. این حرف هم برمی گرده به ریشه های مهم قانونی مثل ماده ۲۲۱ قانون مدنی که می گه اگه کسی تعهدی رو انجام نده، باید خسارت های ناشی از اون رو هم جبران کنه.

۵ شرط اصلی برای اینکه بتونی خسارت عدم انجام تعهد رو بگیری

خب، حالا که فهمیدیم خسارت عدم انجام تعهد چیه، باید ببینیم کی می تونیم اصلاً دنبالش باشیم و چه شرایطی باید وجود داشته باشه. این طوری نیست که هر وقت طرف مقابل یه کم کوتاهی کرد، سریع بشه رفت سراغ دادگاه. قانون برای مطالبه این جور خسارت ها، یه سری پیش شرط گذاشته که اگه اینا نباشن، متاسفانه کاری از دست کسی برنمیاد. بیاین با هم این ۵ شرط اساسی رو دقیق بررسی کنیم:

الف) یه قرارداد معتبر و درست و حسابی داشته باشی

اولین و مهم ترین شرط اینه که اصلاً یه قراردادی وجود داشته باشه. اگه شما با کسی صرفاً شفاهی و دوستانه یه قراری گذاشتید که هیچ مدرک و سند محکمی پشتش نیست، اثبات کردنش توی دادگاه خیلی سخت میشه. این قرارداد می تونه کتبی باشه، مثلاً یه مبایعه نامه رسمی برای خرید خونه یا یه قرارداد کاری. حتی قراردادهای شفاهی هم اعتبار دارن، ولی اثباتشون توی دادگاه واقعاً دردسرسازه. پس اگه می خوای بعداً بتونی حقتو بگیری، همیشه سعی کن قرارداد رو کتبی کنی و تمام جزئیات رو توش بنویسی. این قرارداد باید از نظر قانونی هم معتبر باشه، یعنی مخالف قوانین کشور نباشه و همه شرایط صحت معامله رو داشته باشه. مثلاً قرارداد قمار که از اول باطله، نمی تونه مبنای مطالبه خسارت باشه.

ب) طرف مقابل بزنه زیر قولش (یا ناقص انجام بده)

شرط دوم اینه که مدیون، یعنی کسی که تعهد رو برعهده داشته، واقعاً به قولش عمل نکرده باشه. این عمل نکردن می تونه چند حالت داشته باشه:

1. اصلاً اون کار رو انجام نداده باشه. مثلاً قرار بوده یه پروژه رو تحویل بده ولی اصلاً شروعش هم نکرده.
2. اون کار رو ناقص انجام داده باشه. مثلاً قرار بوده ۱۰۰ متر مربع رو کاشی کنه، ولی فقط ۸۰ متر رو کاشی کرده.
3. اون کار رو متفاوت با چیزی که توافق شده بود، انجام داده باشه. مثل همون مثال ماشین مشکی که سفید تحویل داده شد.

اینجا یه نکته خیلی مهم هست: گاهی اوقات عدم انجام تعهد دست خود طرف مقابل نبوده. مثلاً زلزله اومده، سیل اومده، یا یه اتفاق غیرقابل پیش بینی و غیرقابل کنترلی افتاده که اصطلاحاً بهش می گیم فورس ماژور یا قوه قاهره. توی این شرایط، طبق ماده ۲۲۷ قانون مدنی، اون شخص معمولاً مسئول جبران خسارت نیست، چون خودش تقصیری نداشته و اتفاقی خارج از ارادش باعث شده نتونه به تعهدش عمل کنه.

ج) زمان انجام کار گذشته باشه

خیلی از قراردادها یه زمان مشخصی برای انجام تعهد دارن. مثلاً فروشنده تا تاریخ ۱۵ تیر ماه فرصت داره کالا رو تحویل بده. اگه ۱۵ تیر ماه بیاد و بره و فروشنده کالا رو تحویل نده، تازه شما می تونی مطالبه خسارت کنی. اگه زمان مشخصی تو قرارداد تعیین نشده باشه، معمولاً این طور فرض میشه که تعهد باید «فوراً» انجام بشه، مگر اینکه ماهیت اون کار نشون بده که نیاز به یه مهلت منطقی هست. اگه اصلاً زمان انجام تعهد مشخص نباشه، شما باید با فرستادن یه اظهارنامه رسمی به طرف مقابل، بهش یه مهلت معقول بدی و ازش بخوای که تعهدش رو انجام بده. اگه بازم انجام نداد، اون وقته که می تونی بری سراغ دادخواست. این بحث رو تو ماده ۲۲۶ قانون مدنی میشه دید.

د) به شما ضرر وارد شده باشه و این ضرر به خاطر اون بی قولی باشه

این شاید یکی از پیچیده ترین قسمت ها باشه. شما باید ثابت کنی که واقعاً ضرر کردی. صرف اینکه طرف مقابل به تعهدش عمل نکرده، کافی نیست. باید نشون بدی که این عدم انجام تعهد، یه ضرر «مستقیم» و «عینی» به شما وارد کرده. یعنی ضرری که الان وجود داره و میشه ثابتش کرد، نه یه ضرر احتمالی یا یه سودی که شاید گیرت می اومده (که بهش میگن عدم النفع و توی ایران خیلی سخت میشه مطالبه اش کرد).

یه نکته حقوقی مهم رو اینجا داشته باشید: ضرر وارده باید نتیجه مستقیم و بدون واسطه از نقض تعهد توسط طرف مقابل باشه. یعنی اگه اون کار رو انجام میداد، این ضرر به شما وارد نمیشد.

اینجا یه استثنای خیلی مهم هم هست: اگه توی قراردادتون مبلغی به عنوان وجه التزام (جریمه عدم انجام تعهد) مشخص کرده باشید، دیگه لازم نیست شما ضرر و زیانتو اثبات کنی. همین که ثابت بشه تعهد انجام نشده، می تونی همون مبلغ وجه التزام رو مطالبه کنی. این موضوع توی ماده ۲۳۰ قانون مدنی اومده و حسابی کار شما رو راحت می کنه.

ه) قانون، قرارداد یا عرف، جبران خسارت رو قبول داشته باشه

شرط آخر اینه که این جبران خسارت، باید به نحوی توی قانون، خود قراردادتون یا حتی عرف جامعه پیش بینی شده باشه. یعنی قانون باید اجازه بده که این خسارت جبران بشه. البته در بیشتر موارد، قانون مدنی ما، خصوصاً همون ماده ۲۲۱ که بالاتر گفتیم، تکلیف رو روشن کرده و جبران خسارت ناشی از عدم انجام تعهد رو ضروری دونسته. حتی اگه تو قرارداد صریحاً چیزی نگفته باشید، عرف جامعه هم در خیلی از موارد، جبران خسارت رو می پذیره. مثلاً اگه یه بنا بیاد و خونه رو نصفه کاره ول کنه و بره، عرفاً و منطقاً باید خسارت های وارده به صاحب خونه رو جبران کنه.

وجه التزام: یه جور سپر برای قراردادها

تا حالا چند بار اسم «وجه التزام» رو شنیدیم. حالا وقتشه که مفصل تر در موردش صحبت کنیم، چون این بخش می تونه حسابی کارتون رو راحت کنه و مثل یه سپر حفاظتی قوی عمل کنه.

وجه التزام چیست؟

وجه التزام یه جور توافق قبلی بین شما و طرف مقابل توی قرارداد هستش. شما با هم توافق می کنید که اگه یکی از طرفین به تعهداتش عمل نکرد، یه مبلغ مشخص رو به عنوان جریمه یا جبران خسارت بپردازه. این مبلغ رو از قبل تعیین می کنید و توی متن قرارداد می نویسید. مثلاً می نویسید: در صورتی که فروشنده در تاریخ مقرر نسبت به تحویل مبیع (کالا) اقدام ننماید، روزانه مبلغ ۱۰۰ هزار تومان به عنوان وجه التزام به خریدار پرداخت خواهد کرد.

مزایای درج وجه التزام چیه؟

وجه التزام مزایای زیادی داره که باعث میشه خیلی از آدم های با تجربه و وکلا پیشنهاد بدن حتماً تو قراردادهاتون لحاظش کنید:

• سهولت در مطالبه: مهم ترین مزیت اینه که دیگه لازم نیست شما تو دادگاه ثابت کنی چقدر ضرر کردی. همین که ثابت بشه تعهد انجام نشده، می تونی همون مبلغ وجه التزام رو مطالبه کنی. این کار، فرآیند دادرسی رو خیلی ساده تر و سریع تر می کنه.
• ایجاد اطمینان خاطر: هم برای شما و هم برای طرف مقابل، وجود وجه التزام یه جور اطمینان خاطر ایجاد می کنه که اگه اتفاقی افتاد، تکلیف خسارت مشخصه.
• تشویق به انجام تعهد: وقتی طرفین می دونن که اگه به قولشون عمل نکنن، باید یه مبلغ مشخص رو بپردازن، بیشتر ترغیب میشن که سر وقت و درست تعهداتشون رو انجام بدن.

انواع وجه التزام

وجه التزام رو میشه به دو دسته اصلی تقسیم کرد:

1. وجه التزام بابت عدم انجام تعهد: این نوع وجه التزام برای وقتیه که طرف مقابل اصلاً تعهدش رو انجام نمی ده. مثلاً اگه فروشنده کالا رو اصلاً تحویل نده.
2. وجه التزام بابت تأخیر در انجام تعهد: این یکی برای وقتیه که تعهد انجام میشه، اما با تأخیر. مثلاً فروشنده کالا رو دیرتر از موعد مقرر تحویل میده.

خیلی مهمه که توی قراردادتون مشخص کنید این وجه التزام برای عدم انجام هست یا برای تأخیر در انجام. چون اگه برای عدم انجام باشه، دیگه نمی تونید طرف رو مجبور کنید که اون کار رو انجام بده و فقط حق مطالبه وجه التزام رو دارید. اما اگه برای تأخیر باشه، می تونید هم ازش بخواید کار رو انجام بده و هم بابت تأخیر، وجه التزام رو دریافت کنید.

دادگاه می تونه مبلغ وجه التزام رو کم یا زیاد کنه؟

طبق قانون، اگه طرفین مبلغ وجه التزام رو توی قرارداد تعیین کرده باشن، دادگاه معمولاً نمی تونه اون مبلغ رو تغییر بده؛ یعنی نه می تونه کمش کنه و نه زیاد. فلسفه این موضوع اینه که احترام به قرارداد و توافق طرفین حفظ بشه. اما این موضوع یه سری استثنائات هم داره. مثلاً اگه مبلغ وجه التزام خیلی نامتعارف و گزاف باشه، طوری که عرفاً و عقلاً هیچ تناسبی با خسارت واقعی نداشته باشه، ممکنه دادگاه (البته با رعایت شرایط خاصی) بتونه اون رو تعدیل کنه. اما اصل بر اینه که دادگاه به توافق شما پایبند باشه.

قدم به قدم برای تنظیم و ثبت دادخواست خسارت عدم انجام تعهد

خب، حالا که با مفاهیم و شرایط آشنا شدیم، وقتشه که بریم سراغ بخش عملیاتی کار. اگه تصمیم گرفتی که دادخواست خسارت عدم انجام تعهد رو ثبت کنی، باید یه سری مراحل رو گام به گام طی کنی. این مراحل شاید اولش پیچیده به نظر برسن، اما اگه منظم و با دقت پیش بری، می تونی از پسش بربیای. البته یادت باشه، در هر مرحله، کمک گرفتن از یه وکیل متخصص می تونه خیلی بهت کمک کنه.

الف) مدارکت رو آماده کن

قبل از هر کاری، باید تمام مدارک و مستندات مربوط به پرونده ات رو جمع آوری و آماده کنی. این مدارک مثل آجرهای خونه هستن؛ هر چقدر محکم تر باشن، بنای ادعای شما هم قوی تره. مهم ترین مدارکی که لازم داری اینا هستن:

1. اصل قرارداد و ضمائم: قرارداد اصلی که بین شما و طرف مقابل بسته شده، هرگونه الحاقیه، متمم، یا صورت جلسه ای که به قرارداد مربوط میشه.
2. مدارک اثبات تخلف: هر چیزی که نشون بده طرف مقابل به تعهدش عمل نکرده. مثلاً نامه های اداری، ایمیل ها، پیامک ها، صورت جلسات، گزارش های کارشناسی (اگه گرفته باشی)، یا حتی شهادت شهود (اگه شاهد عینی داری).
3. مدارک اثبات ضرر: باید نشون بدی که این بدقولی بهت چقدر ضرر زده. فاکتورهای خرید، رسیدهای پرداختی، دفاتر مالی، گزارش ارزیابی کارشناس (اگه مثلاً یه کارشناس رسمی دادگستری ضرر شما رو تخمین زده باشه)، گواهی های بانکی یا هر مدرکی که نشون بده شما به خاطر عدم انجام تعهد، از نظر مالی متضرر شدی.
4. مدارک هویتی: کپی کارت ملی و شناسنامه خودت و در صورت لزوم، مدارک مربوط به شخص حقوقی (اگه شرکت هستی).
5. سایر مدارک: مثلاً اگه اظهارنامه فرستادی، کپی برابر اصل شده اظهارنامه و رسید ابلاغش.

ب) دادخواستت رو بنویس

بعد از آماده سازی مدارک، باید متن دادخواست رو تنظیم کنی. دادخواست یه فرم خاص داره که باید اطلاعات رو توش وارد کنی. این فرم رو می تونی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی بگیری یا به صورت آنلاین تکمیل کنی. بخش های اصلی دادخواست شامل این موارد میشه:

• خواهان: شما (کسی که دادخواست میده).
• خوانده: طرف مقابل (کسی که به تعهدش عمل نکرده).
• خواسته: چیزی که از دادگاه می خوای. اینجا میشه «مطالبه خسارت عدم انجام تعهد». اگه مبلغ مشخصی رو به عنوان وجه التزام داری، همون رو می نویسی. اگه نه، می نویسی «مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد به انضمام خسارات دادرسی و هزینه کارشناسی» و درخواست می کنی که دادگاه موضوع رو به کارشناس ارجاع بده تا میزان خسارت رو تعیین کنه.
• دلایل و مستندات: اینجا باید تمام مدارکی رو که جمع کردی، لیست کنی. مثلاً: «کپی مصدق قرارداد مورخ …»، «اظهارنامه شماره …»، «گزارش کارشناسی مورخ …».
• شرح کامل واقعه (شرح دعوا): این بخش خیلی مهمه. باید یه روایت منطقی و کامل از اتفاقاتی که افتاده بنویسی. از اول ماجرا شروع کن، قرارداد چی بوده، طرف مقابل چه تعهدی داشته، کی باید انجامش می داده، چطور به تعهدش عمل نکرده و این کار چه ضرری به شما زده. حتماً به مواد قانونی مرتبط (مثل ۲۲۱، ۲۲۶، ۲۲۷، ۲۳۰ قانون مدنی) هم اشاره کن. متن رو واضح و خلاصه بنویس و از طولانی کردن بی جهت خودداری کن.
• درخواست تأمین خواسته: این یه درخواست جانبیه که می تونه خیلی به دردت بخوره. اگه می ترسی که طرف مقابل اموالش رو از دسترس خارج کنه تا نتونی خسارت رو ازش بگیری، می تونی همزمان با دادخواست اصلی، از دادگاه بخوای که قبل از صدور حکم، اموالش رو توقیف کنه. البته این کار شرایط خاصی داره (مثل سپردن وثیقه) که باید با وکیل مشورت کنی.

ج) ببرش دفتر خدمات قضایی

بعد از اینکه دادخواستت رو تنظیم کردی و تمام مدارک رو پیوستش کردی، باید بری به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی. اونجا دادخواستت رو ثبت می کنن. این دفاتر به صورت آنلاین دادخواست رو به دادگاه صالح می فرستن.

هزینه های دادرسی: موقع ثبت دادخواست، باید هزینه هایی رو هم پرداخت کنی که شامل «ابطال تمبر» (همون تمبرهای مالیاتی که روی دادخواست می چسبونن) و سایر هزینه ها میشه. این هزینه ها بر اساس مبلغ خواسته شما (مبلغ خسارتی که مطالبه می کنی) محاسبه میشه. اگه مبلغ رو مشخص نکردی و درخواست ارجاع به کارشناسی دادی، هزینه دادرسی بر اساس یه حداقل قانونی محاسبه میشه که بعداً اگه حکم به نفع شما صادر شد، می تونی این هزینه ها رو هم از طرف مقابل مطالبه کنی.

د) پیگیری پرونده تو دادگاه

بعد از ثبت دادخواست، نوبت به پیگیری پرونده تو دادگاه میرسه:

• نقش قاضی: قاضی پرونده شما رو بررسی می کنه، مدارک رو می بینه و اظهارات شما و طرف مقابل رو می شنوه. اینجا خیلی مهمه که شما بتونی دفاعیاتت رو مستدل و منطقی ارائه کنی.
• مراحل کارشناسی: اگه میزان خسارت مشخص نباشه یا نیاز به تخصص فنی باشه (مثلاً تعیین ارزش یه ملک یا کیفیت یه کار مهندسی)، قاضی پرونده رو به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع میده. کارشناس بعد از بررسی، نظرش رو اعلام می کنه. اگه به نظر کارشناس اعتراض داری، می تونی اعتراضت رو ثبت کنی تا موضوع به هیئت کارشناسی (چند کارشناس) ارجاع بشه.
• صدور رأی: بعد از تمام این مراحل، قاضی رأی بدوی (رأی اولیه) رو صادر می کنه. اگه یکی از طرفین به این رأی اعتراض داشته باشه، می تونه درخواست تجدیدنظر بده و پرونده میره به دادگاه تجدیدنظر. در برخی موارد خاص، ممکنه پرونده به دیوان عالی کشور هم کشیده بشه.
• مراحل اجرای حکم: اگه رأی به نفع شما صادر شد و قطعی شد، باید درخواست اجرای حکم بدی. توی این مرحله، اگه طرف مقابل حاضر به پرداخت نباشه، می تونید از طریق دادگاه، اموالش رو شناسایی و توقیف کنید و از طریق مزایده یا به هر طریق قانونی دیگه، خسارتتون رو دریافت کنید.

فرق الزام به انجام تعهد و مطالبه خسارت عدم انجام تعهد چیه؟

این دو تا دادخواست، هر دو مربوط به وقتیه که طرف مقابل به قولش عمل نکرده، اما هدفشون کمی با هم فرق داره. بیاین با یه مثال ساده توضیح بدم:

فرض کنید شما یه خونه رو از آقای احمدی خریدی و ایشون قول داده تو تاریخ ۱۵ مرداد سند رو به نام شما بزنه.

• دادخواست الزام به انجام تعهد: اگه ۱۵ مرداد شد و آقای احمدی سند رو نزد، شما می تونی از دادگاه بخوای که الزامش کنه به انجام تعهدش، یعنی مجبورش کنه که سند رو به نام شما بزنه. تو این حالت، شما هنوز می خوای اون معامله انجام بشه و خونه رو داشته باشی.
• دادخواست مطالبه خسارت عدم انجام تعهد: حالا فرض کن، این تأخیر یا کلاً نزدن سند، به شما ضررهای زیادی وارد کرده. مثلاً قرار بوده شما خونه رو تا آخر مرداد بفروشی به یه نفر دیگه با قیمت بالاتر، اما چون سند به نامت نشده، اون معامله کنسل شده و شما اون سود رو از دست دادی. اینجا می تونی بگی: آقای قاضی، من دیگه نمی خوام این خونه رو، چون دیگه به دردم نمیخوره یا اون فرصت طلایی رو از دست دادم. حالا از احمدی بابت ضرری که بهم زده، خسارت می خوام.

پس، تو الزام به انجام تعهد، شما دنبال اجرای خود تعهد هستی، اما تو مطالبه خسارت عدم انجام تعهد، دنبال جبران ضرر و زیانی هستی که از انجام نشدن اون تعهد بهت رسیده. معمولاً هر دو رو نمیشه همزمان درخواست کرد که تعهد رو هم انجام بده و هم بابت عدم انجامش خسارت بگیری (مگر اینکه خسارت بابت تأخیر باشه). اگه توی قرارداد، وجه التزام برای عدم انجام تعهد گذاشته باشی، دیگه نمی تونی از دادگاه بخوای که طرف رو مجبور کنه به تعهدش عمل کنه، فقط می تونی همون وجه التزام رو بگیری. اما اگه وجه التزام بابت تأخیر باشه، می تونی هم بخوای تعهد انجام بشه و هم بابت تأخیر، خسارت بگیری. گاهی هم می تونی هر دو دادخواست رو با هم مطرح کنی، اما خواسته اصلیت باید مشخص باشه که کدوم رو در اولویت می خوای. این موضوعات ظرافت های حقوقی زیادی داره که حتماً باید با یه وکیل مشورت کنی.

چند تا نکته مهم و حقوقی که لازمه بدونی

در مسیر دادخواست خسارت عدم انجام تعهد، یه سری نکات ظریف و مهم حقوقی وجود داره که دونستن شون می تونه بهتون کمک کنه که بهتر تصمیم بگیرید و از اشتباهات رایج دوری کنید. اینا رو حتماً تو ذهنتون داشته باشید:

عدم مطالبه خسارت ناشی از عدم النفع

گفتیم که ضرر باید مستقیم و عینی باشه. توی سیستم حقوقی ایران، مطالبه خسارت ناشی از عدم النفع (یعنی سودی که اگر اون تعهد انجام می شد، شما به دست می آوردی و الان از دستش دادی) خیلی سخته و در بیشتر موارد دادگاه ها اون رو قبول نمی کنن، مگر در شرایط خیلی خاص و استثنایی که قانون صراحتاً اجازه داده باشه. پس خیلی دلت رو به سودهای احتمالی که از دست دادی، خوش نکن.

دخالت خواهان در عدم انجام تعهد

اگه خود شما (خواهان) به نوعی تو عدم انجام تعهد توسط طرف مقابل (خوانده) نقش داشته باشی یا مثلاً قسمتی از کار رو انجام نداده باشی که باعث شده اون نتونه کارشو کامل کنه، دادگاه ممکنه میزان خسارت رو کمتر کنه یا حتی اگه تقصیرت زیاد باشه، اصلاً بهت خسارتی نده. به قول معروف، «هر کس خود کرده را تدبیر نیست».

آیا این خسارات مشمول مرور زمان میشن؟

توی حقوق ایران، برای بیشتر دعاوی مدنی (مثل همین دادخواست خسارت)، مفهوم مرور زمان (یعنی بعد از یه مدت مشخص دیگه نمی تونی دادخواست بدی) وجود نداره. یعنی شما هر وقت که دلت خواست می تونی دادخواستت رو بدی. اما این به این معنی نیست که بی خیال بشی و سال ها صبر کنی! هر چقدر زودتر اقدام کنی، هم شواهد و مدارک محکم ترن و هم روند پیگیری آسون تره. پس تا فرصت داری، اقدام کن.

اهمیت تنظیم قراردادهای دقیق و جامع

مهم ترین کاری که می تونی برای پیشگیری از این جور مشکلات انجام بدی، اینه که از همون اول یه قرارداد حسابی و دقیق بنویسی. قرارداد باید تمام جزئیات رو مشخص کنه: تعهدات هر طرف چیست؟ کی باید انجام بشن؟ اگه انجام نشدن، چه جریمه ای داره (همون وجه التزام)؟ و… یه قرارداد خوب، مثل یه نقشه راه عمل می کنه و جلوی خیلی از اختلافات رو می گیره.

نقش شروط ضمن عقد

توی قرارداد، شما می تونی یه سری شرط ضمن عقد بذاری که بهت کمک کنه. مثلاً شرط کنی که اگه طرف مقابل تا فلان تاریخ تعهدشو انجام نداد، شما حق فسخ قرارداد رو داشته باشی. این جور شرط ها، دست شما رو برای تصمیم گیری های بعدی بازتر می ذاره و می تونه یه ابزار فشار قانونی برای طرف مقابل باشه.

یه نمونه دادخواست خسارت عدم انجام تعهد

خب، حالا که با تمام جوانب قضیه آشنا شدیم، احتمالاً دوست دارید ببینید یه دادخواست مطالبه خسارت عدم انجام تعهد چه شکلیه. اینجا یه نمونه ساده و کلی رو براتون می نویسم تا با ساختارش آشنا بشید. یادتون باشه این فقط یه الگو هست و باید با توجه به جزئیات پرونده خودتون، اون رو تکمیل کنید.

بسمه تعالی

فرم دادخواست

مشخصات خواهان:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی شما]
نام پدر: [نام پدر شما]
کدملی: [کدملی شما]
شغل: [شغل شما]
نشانی: [نشانی کامل شما]

مشخصات خوانده:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی طرف مقابل]
نام پدر: [نام پدر طرف مقابل]
کدملی: [کدملی طرف مقابل]
شغل: [شغل طرف مقابل]
نشانی: [نشانی کامل طرف مقابل]

وکیل/نماینده قانونی: [در صورت داشتن وکیل، مشخصات وکیل]

خواسته:
۱. مطالبه خسارت عدم انجام تعهد ناشی از [نوع قرارداد، مثلاً: قرارداد مشارکت در ساخت / قرارداد بیع] به مبلغ [مبلغ مورد مطالبه به عدد و حروف] ریال
   یا
   مطالبه خسارت عدم انجام تعهد ناشی از [نوع قرارداد] با ارجاع امر به کارشناسی رسمی دادگستری جهت تعیین میزان خسارت
۲. مطالبه خسارت تأخیر تأدیه از تاریخ [تاریخ سررسید تعهد] لغایت زمان اجرای حکم (در صورت قابل مطالبه بودن)
۳. مطالبه کلیه خسارات دادرسی شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل (در صورت داشتن وکیل)، و هزینه کارشناسی (در صورت ارجاع به کارشناسی).
۴. صدور دستور موقت مبنی بر تأمین خواسته (توقیف اموال خوانده) [در صورت درخواست و با رعایت شرایط قانونی]

دلایل و مستندات:
۱. فتوکپی مصدق [یا اصل] قرارداد مورخ [تاریخ قرارداد]
۲. فتوکپی مصدق [یا اصل] اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه] (در صورت ارسال اظهارنامه)
۳. فتوکپی مصدق [یا اصل] [هرگونه مدرک اثبات تخلف مانند ایمیل، پیامک، گزارش کارشناس]
۴. فتوکپی مصدق [یا اصل] [هرگونه مدرک اثبات ضرر مانند فاکتور، رسید، گواهی بانکی]
۵. استماع شهادت شهود [در صورت وجود شاهد]
۶. [هر مدرک دیگری که دارید]

شرح دعوا:
احتراماً به استحضار عالی می رساند:
اینجانب خواهان و آقای/خانم خوانده، به موجب یک قرارداد [نوع قرارداد، مثلاً: بیع ملک / مشارکت در ساخت / ارائه خدمات] به شماره [شماره قرارداد، در صورت وجود] که در تاریخ [تاریخ قرارداد] منعقد گردید، متعهد به انجام تعهداتی بودیم. [خوانده/اینجانب] متعهد به [شرح تعهد خوانده، مثلاً: تحویل ملک / پرداخت ثمن / انجام عملیات ساخت و ساز] در تاریخ [تاریخ انجام تعهد] گردید.
متاسفانه، با وجود فرا رسیدن موعد انجام تعهد در تاریخ [تاریخ انجام تعهد]، خوانده محترم از انجام تعهد خود مبنی بر [شرح تعهد انجام نشده] خودداری نموده است.
همانطور که در بند [شماره بند مربوطه] قرارداد نیز پیش بینی شده بود [یا: مطابق ماده ۲۲۱ قانون مدنی و عرف رایج]، این عدم انجام تعهد موجب ورود خسارت به اینجانب گردیده است. [در صورت وجود وجه التزام: در بند [شماره بند] قرارداد، مبلغ [مبلغ وجه التزام] ریال به عنوان وجه التزام عدم انجام تعهد مقرر گردیده است]. [در صورت عدم وجود وجه التزام: اینجانب به علت عدم انجام تعهد فوق، دچار ضررهای مستقیم و قطعی از جمله [شرح ضررهای وارده به صورت جزئی و دقیق، مثلاً: از دست دادن فرصت فروش ملک با سود مشخص / پرداخت اجاره بهای اضافی / خرید کالا با قیمت بالاتر] شده ام].
لذا با تقدیم این دادخواست، مستنداً به مواد [۲۲۱ و ۲۲۶ و ۲۳۰] قانون مدنی، تقاضای رسیدگی و صدور حکم بر محکومیت خوانده به پرداخت خسارات وارده، به شرح ستون خواسته، به انضمام کلیه خسارات دادرسی مورد استدعاست.

با تشکر
[امضا و تاریخ]

نتیجه گیری و توصیه پایانی

همون طور که با هم دیدیم، دنیا پر از قول و قراره و گاهی اوقات این قول ها سرشون به سنگ می خوره و یکی از طرفین به تعهداتش عمل نمی کنه. تو همچین شرایطی، دونستن حقوق خودمون و مسیر قانونی که پیش روی ماست، خیلی می تونه کمک کننده باشه. «دادخواست خسارت عدم انجام تعهد» دقیقاً همون ابزاریه که قانون برای جبران ضرر و زیان شما پیش بینی کرده.

یادتون باشه که برای موفقیت تو این مسیر، چهار تا چیز از همه مهم تره: اول، داشتن یه قرارداد معتبر و محکم. دوم، اثبات اینکه طرف مقابل به تعهدش عمل نکرده. سوم، نشون دادن اینکه از این بی قولی، به شما ضرر مستقیم و مشخصی وارد شده. و چهارم، اینکه این جبران خسارت از نظر قانون، قرارداد یا عرف قابل پذیرش باشه. اگه بتونید این چهار تا پایه رو محکم بسازید، شانس زیادی برای گرفتن حقتون دارید.

یه نکته طلایی دیگه که نباید فراموش کنید، اهمیت «وجه التزام» توی قراردادهاتون هستش. اگه از اول این سپر حفاظتی رو تو قرارداد پیش بینی کنید، دیگه لازم نیست کلی تو دادگاه دوندگی کنید تا ضررتون رو ثابت کنید. همین که ثابت بشه تعهد انجام نشده، می تونید اون مبلغ مشخص شده رو مطالبه کنید و کار خودتون رو حسابی راحت می کنید.

اما بذارید یه واقعیت رو بهتون بگم: مسائل حقوقی، خصوصاً توی دادگاه، خیلی ظرافت ها و پیچیدگی هایی دارن که شاید از دید ما پنهان باشن. یه اشتباه کوچیک تو تنظیم دادخواست یا انتخاب خواسته، می تونه کل مسیر پرونده رو عوض کنه و زحماتتون رو به باد بده. به همین خاطره که همیشه توصیه می کنیم تو همچین پرونده هایی، حتماً از یه وکیل متخصص و باتجربه کمک بگیرید. وکیل می تونه مدارکتون رو بررسی کنه، بهترین راهکار رو بهتون نشون بده، دادخواست رو به بهترین شکل ممکن تنظیم کنه و تو دادگاه، از حق و حقوق شما دفاع کنه. این کار نه تنها شانس موفقیت شما رو بالا می بره، بلکه از نظر روحی و زمانی هم کلی به نفع شماست.

پس اگه خدای نکرده تو همچین موقعیتی قرار گرفتید و احساس می کنید حقتون ضایع شده، بدون معطلی و با دانش کافی، قدم بردارید. نذارید بدقولی دیگران، زندگی و آرامش شما رو تحت تأثیر قرار بده. برای مشاوره تخصصی و گرفتن کمک تو پرونده های مطالبه خسارت عدم انجام تعهد، حتماً با متخصصین این حوزه تماس بگیرید. حق گرفتنیه!