درخواست تامین یعنی چه؟

درخواست تامین، در زبان عامیانه، یعنی درخواست فراهم کردن یا مطمئن کردن چیزی. مثلاً درخواست تامین مالی یا تامین کالا. اما در دنیای حقوقی و قانونی ما، وقتی حرف از «درخواست تامین» به میان می آید، معمولاً منظور اصلی و پرکاربرد آن، «تامین خواسته» است. تامین خواسته به زبان ساده، یعنی قبل از اینکه دعوای اصلی شما به نتیجه قطعی برسد، کاری کنیم که اموال طرف مقابل توقیف شود تا نتواند آن ها را پنهان یا منتقل کند و شما بتوانید به حق تان برسید.

حتماً شنیده اید که می گویند «پیشگیری بهتر از درمان است». در مسائل حقوقی هم همین قانون حکم فرماست. خیلی وقت ها پیش می آید که یک نفر از دیگری طلبی دارد یا مالی را از او می خواهد. اما می ترسد که طرف مقابل، تا قبل از صدور رأی دادگاه و مشخص شدن تکلیف نهایی، اموالش را مخفی کند، بفروشد یا به اسم دیگران بزند تا شاکی دستش به جایی بند نباشد و نتواند حقش را بگیرد. اینجا دقیقاً جایی است که پای «تامین خواسته» به ماجرا باز می شود و مثل یک سد محکم، جلوی از بین رفتن حق شما را می گیرد. با این ابزار قانونی، می توانید نفس راحتی بکشید که حتی اگر دعوا طولانی شد، لااقل مال یا پولتان در خطر نیست. بیایید در ادامه مفصل تر این موضوع را باز کنیم.

قرار تامین خواسته چیست؟ ریشه یابی یک مفهوم حقوقی مهم

وقتی می گوییم «تامین خواسته»، داریم از یک تدبیر حقوقی حرف می زنیم که به خواهان (کسی که دعوا را مطرح کرده) این اجازه را می دهد تا قبل یا در جریان رسیدگی به دعوای اصلی، مال یا اموالی از خوانده (کسی که دعوا علیه او مطرح شده) را توقیف کند. این توقیف تا زمانی که تکلیف دعوای اصلی معلوم شود، پابرجا می ماند. هدفش هم مشخص است: اینکه جلوی هرگونه جابه جایی یا پنهان کاری اموال را بگیرد تا در نهایت، اگر خواهان در دعوای اصلی پیروز شد، بتواند به راحتی حقش را از همان اموال توقیف شده وصول کند.

ماهیت حقوقی تامین خواسته: یک درخواست، نه یک دعوا!

شاید برایتان سوال پیش بیاید که تامین خواسته خودش یک دعوای جداگانه است؟ باید بگویم نه! تامین خواسته در واقع یک درخواست است، یک جور ابزار کمکی در کنار دعوای اصلی. نتیجه این درخواست هم حکم نیست، بلکه یک قرار است. فرق قرار با حکم این است که حکم، تکلیف نهایی دعوا را مشخص می کند، اما قرار، دستور موقتی است که دادگاه برای نظم دهی به پرونده یا حفظ حقوق صادر می کند.

بر اساس ماده ۱۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، قرار قبول یا رد تامین خواسته قابل تجدیدنظر نیست. یعنی اگر دادگاه درخواست تامین خواسته را قبول یا رد کرد، شما نمی توانید برای آن به دادگاه بالاتر شکایت کنید و فقط در مواردی خاص، خوانده می تواند به آن اعتراض کند. تامین خواسته جزو امور اتفاقی دادرسی محسوب می شود؛ یعنی اموری که ممکن است به صورت استثنایی در طول یک پرونده حقوقی پیش بیایند و دادگاه باید سریعاً به آن ها رسیدگی کند.

چرا تامین خواسته اهمیت دارد؟ هدف اصلی از این کار

هدف اصلی از درخواست تامین خواسته، این است که مطمئن شویم حق و حقوق خواهان محفوظ می ماند و از بین نمی رود. فکرش را بکنید، شما یک پرونده حقوقی دارید که ممکن است چند ماه یا حتی چند سال طول بکشد. در این مدت، اگر خوانده آدم زرنگی باشد و بخواهد از زیر بار مسئولیت شانه خالی کند، ممکن است تمام دارایی هایش را به نام دیگران بزند یا به هر طریقی از دسترس خارج کند. آن وقت حتی اگر دادگاه حق را به شما بدهد، دستتان به جایی بند نیست و نمی توانید طلب خود را وصول کنید. تامین خواسته دقیقاً اینجاست که وارد عمل می شود و مثل یک نگهبان، اموال خوانده را تا مشخص شدن نتیجه نهایی، قفل می کند. با این کار، اجرای حکم آینده تضمین می شود و خواهان خیالش راحت است که زحماتش به هدر نمی رود.

فرق تامین خواسته با تامین دلیل و دستور موقت: سه رفیق، سه کار متفاوت

شاید اسم تامین دلیل و دستور موقت هم به گوشتان خورده باشد و با تامین خواسته اشتباه بگیرید. بیایید تفاوت هایشان را ساده بگوییم:

• تامین خواسته: هدفش این است که مال یا اموالی از خوانده توقیف شود تا نتواند آن ها را جابه جا کند و اجرای حکم شما در آینده تضمین شود. (مثل قفل کردن یک گاوصندوق).
• تامین دلیل: این درخواست برای این است که دلایل و مدارک مهم شما که ممکن است در آینده از بین بروند یا دستکاری شوند، الان ثبت و نگهداری شوند. مثلاً وضعیت یک ملک آسیب دیده، یا شهادت یک شاهد که ممکن است به زودی به مسافرت برود. (مثل گرفتن عکس و فیلم و مستندسازی برای آینده).
• دستور موقت: این یکی یک دستور فوری و موقتی از دادگاه است که جلوی یک کار خاص را می گیرد یا انجام یک کار خاص را می خواهد، تا قبل از صدور حکم نهایی، ضرر و زیانی به شما نرسد. مثلاً اگر شریک شما بخواهد کارخانه را بدون اجازه بفروشد، با دستور موقت می توانید جلوی این کار را بگیرید. (مثل یک ترمز اضطراری).

هر سه این ها ابزارهای مهمی هستند، اما هر کدام کارکرد خودشان را دارند و نمی توانند جای دیگری را بگیرند.

کی و چطور درخواست تامین خواسته را مطرح کنیم؟

حالا که فهمیدیم تامین خواسته چیست و به چه دردی می خورد، بیایید ببینیم چه زمانی و چگونه می توانیم این درخواست را به دادگاه ارائه دهیم. این موضوع خیلی مهم است، چون زمان بندی صحیح می تواند تاثیر زیادی در موفقیت شما داشته باشد.

زمان های مجاز برای تقدیم درخواست: هر وقت صلاح دیدید!

خوبی تامین خواسته این است که دستتان برای درخواست آن باز است و می توانید در سه مقطع زمانی مختلف آن را مطرح کنید:

1. قبل از طرح دعوای اصلی: فرض کنید شما از کسی طلبی دارید، اما می دانید که او قصد دارد اموالش را بفروشد و فرار کند. اینجا می توانید سریعاً، حتی قبل از اینکه دادخواست اصلی مطالبه طلب را به دادگاه بدهید، درخواست تامین خواسته کنید. البته یک نکته مهم دارد: اگر دادگاه با این درخواست شما موافقت کرد و قرار تامین خواسته را صادر کرد، شما موظفید ظرف ۱۰ روز از تاریخ صدور این قرار، دادخواست اصلی مطالبه طلب یا همان دعوای اصلی تان را به دادگاه بدهید. اگر این کار را نکنید، خوانده می تواند درخواست لغو قرار تامین خواسته را بکند و اموالش آزاد می شود. این ۱۰ روز مهلت کمی نیست و باید خیلی حواستان جمع باشد.
2. همراه با تقدیم دادخواست اصلی: این متداول ترین و راحت ترین حالت است. یعنی زمانی که شما دادخواست اصلی تان را (مثلاً برای مطالبه وجه یا خلع ید) به دادگاه تقدیم می کنید، در همان دادخواست یا در برگه ای جداگانه، درخواست تامین خواسته را هم اضافه می کنید. اینطوری پرونده تامین خواسته همزمان با پرونده اصلی تان پیش می رود و کارها هماهنگ تر انجام می شود.
3. در جریان رسیدگی به دعوای اصلی: حتی اگر پرونده شما در مراحل رسیدگی است و هنوز حکم قطعی صادر نشده (چه در مرحله بدوی، چه تجدیدنظر یا واخواهی)، باز هم می توانید درخواست تامین خواسته کنید. مثلاً ممکن است در طول رسیدگی، متوجه شوید خوانده قصد جابه جایی اموالش را دارد. پس سریعاً می توانید درخواست تامین خواسته کنید. البته یک نکته اینجا هست که دیوان عالی کشور چون به ماهیت پرونده ها رسیدگی نمی کند، نمی توان از آنجا درخواست تامین خواسته داشت.

نحوه تقدیم درخواست: کتبی یا شفاهی، اما رسمی!

درخواست تامین خواسته می تواند به صورت کتبی یا حتی شفاهی مطرح شود. اما یادتان باشد، اگر قبل از طرح دعوای اصلی می خواهید درخواست تامین خواسته بدهید، حتماً باید درخواستتان را روی برگه های دادخواست چاپی بنویسید و تمام شرایط شکلی دادخواست (که در ماده ۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی آمده) را رعایت کنید. یعنی باید مشخصات خودتان، خوانده، خواسته (چیزی که می خواهید تامین شود) و دلایل و مدارکتان را دقیق بنویسید. در سایر موارد (یعنی همراه یا در جریان دعوای اصلی)، می توانید به صورت کتبی یا شفاهی این درخواست را مطرح کنید.

مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست تامین خواسته

این هم یک نکته مهم دیگر: دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به درخواست تامین خواسته شما را دارد، همان دادگاهی است که به اصل دعوای شما رسیدگی می کند. یعنی اگر دعوای اصلی شما در دادگاه خانواده است، درخواست تامین خواسته هم باید به همان دادگاه خانواده داده شود. اینطوری، پرونده ها پراکنده نمی شوند و یک مرجع واحد، همزمان به هر دو موضوع رسیدگی می کند.

شرایط لازم برای صدور قرار تامین خواسته: هر درخواستی پذیرفته نمی شود!

همین طور که نمی شود هر چیزی را از هر کسی خواست، برای اینکه دادگاه با درخواست تامین خواسته شما موافقت کند، یک سری شرایط و ضوابط وجود دارد که باید رعایت شوند. این شرایط هم به خود خواسته برمی گردد و هم به مدارکی که شما برای اثبات حقانیت خودتان ارائه می دهید.

شرایط عمومی: سه رکن اساسی

برای اینکه دادگاه اصلاً به درخواست تامین خواسته شما فکر کند، سه شرط کلی باید وجود داشته باشد:

1. وجود حق خواهان: شمایی که درخواست می دهید (خواهان)، باید یک حق مشخص و قابل مطالبه داشته باشید. یعنی ادعایی که می کنید، یک حق واقعی و مسلم باشد، نه چیزی که در آینده معلوم می شود یا احتمالی است.
2. مالی بودن خواسته: آن چیزی که می خواهید تامین شود، باید مالی باشد. یعنی بتوان آن را به پول تبدیل کرد یا ارزش پولی داشت. مثلاً برای درخواست طلاق یا حضانت فرزند، نمی توانید تامین خواسته بگیرید، چون این ها ذاتاً غیرمالی هستند. البته اگر در کنار طلاق، مهریه هم مطرح باشد، تامین خواسته برای مهریه امکان پذیر است، چون مهریه مالی است.
3. معلوم و معین بودن خواسته: خواسته شما باید مشخص و معلوم باشد. یعنی دقیقاً بدانید چه چیزی را می خواهید. مثلاً اگر طلبتان یک عین معین است (مثل یک خودروی خاص یا یک ملک با پلاک مشخص)، باید آن را مشخص کنید. اگر هم کلی است (مثل ۱۰۰ میلیون تومان پول یا یک تن برنج)، باید میزان آن را معلوم کنید. نمی توانید بگویید پول یا کالا و انتظار تامین خواسته داشته باشید.

مهم: موارد معافیت خواهان از سپردن خسارت احتمالی

یکی از مهم ترین بخش های تامین خواسته، مسئله خسارت احتمالی است. دادگاه معمولاً برای اینکه خوانده بی جهت دچار ضرر و زیان نشود (اگر بعداً معلوم شد خواهان بی حق بوده)، از خواهان می خواهد مبلغی را به عنوان خسارت احتمالی به حساب دادگستری بسپارد. اما در بعضی موارد خاص، خواهان از سپردن این خسارت معاف است و نیازی نیست پولی واریز کند:

1. دعاوی مستند به سند رسمی: اگر ادعای شما بر اساس یک سند رسمی (مثل سند مالکیت، سند ازدواج یا اسناد تنظیمی در دفاتر اسناد رسمی) باشد، نیاز به سپردن خسارت احتمالی نیست. یادتان باشد، فقط سند رسمی! مثلاً حکم دادگاه که هنوز قطعی نشده، سند رسمی محسوب نمی شود (بر اساس نظریه مشورتی).
2. وقتی خواسته در معرض تضییع یا تفریط است: اگر بتوانید ثابت کنید که مال یا خواسته شما در خطر از بین رفتن، آسیب دیدن یا پنهان شدن است (مثلاً خوانده در حال جابه جایی سریع اموالش است)، دادگاه بدون گرفتن خسارت احتمالی، قرار تامین خواسته را صادر می کند. این را باید با دلایلی مثل شهادت شهود یا مستندات دیگر ثابت کنید.
3. دعاوی مستند به اسناد تجاری واخواست شده: چک، سفته و برات، اسناد تجاری هستند. اگر این اسناد واخواست شده باشند (یعنی عدم پرداخت آن ها رسماً ثبت شده باشد)، می توانید بدون سپردن خسارت احتمالی، درخواست تامین خواسته کنید. البته در مورد برات و سفته، باید در مهلت های قانونی واخواست شده و دعوا طرح شده باشد. در مورد چک، منظور گواهی عدم پرداخت است و مهلت های ۱۵، ۴۵ یا ۴ ماهه آن باید رعایت شود.
4. تامین خواسته کیفری: در پرونده های کیفری، اگر بازپرس برای جبران ضرر و زیان ناشی از جرمی که اتفاق افتاده، قرار تامین صادر کند (طبق ماده ۱۰۷ قانون آیین دادرسی کیفری)، شاکی نیازی به پرداخت خسارت احتمالی ندارد.
5. وقتی مدیون قصد فرار از دین دارد: بر اساس ماده ۲۱۸ مکرر قانون مدنی، اگر بتوانید به دادگاه ثابت کنید که مدیون (بدهکار) برای اینکه پول شما را ندهد، قصد فروش اموالش را دارد (نکته: فقط فروش، نه صلح یا هبه)، دادگاه می تواند بدون گرفتن خسارت احتمالی، قرار تامین خواسته را صادر کند. البته اینجا اگر درخواست تامین خواسته را قبل از دعوای اصلی بدهید، باید خسارت احتمالی بسپارید، اما اگر ضمن دادخواست اصلی باشد، نیازی نیست.
6. دعاوی راجع به ترکه متوفی: در مواردی که ترکه (ارثیه) متوفی هنوز تقسیم نشده و تحت تحریر است (یعنی صورت برداری و فهرست نویسی شده)، برای حفظ حقوق ورثه، ممکن است نیاز به تامین خواسته باشد که در این حالت هم معافیت از خسارت احتمالی وجود دارد (ماده ۲۲۱ قانون امور حسبی).
7. دعاوی مستند به قراردادهای بانکی: اگر دعوای شما از دل یک قرارداد بانکی بیرون آمده باشد، معمولاً بانک ها از سپردن خسارت احتمالی معاف هستند.

موارد لزوم تودیع خسارت احتمالی: قانون کلی

خب، به جز آن موارد خاصی که بالا گفتیم، در بقیه حالت ها، اگر درخواست تامین خواسته دارید، باید یک مبلغی را به عنوان خسارت احتمالی به حساب دادگستری واریز کنید. این مبلغ توسط دادگاه تعیین می شود و هدفش این است که اگر خدای ناکرده شما در دعوای اصلی تان موفق نشدید و به بی حقی محکوم شدید، خوانده ای که اموالش توقیف شده و بابت این توقیف ضرر دیده، بتواند از محل این مبلغ، خسارتش را دریافت کند.

یادتان باشد، تامین خواسته یک شمشیر دولبه است؛ هم می تواند حق شما را حفظ کند و هم اگر بی جهت به کار برده شود، می تواند باعث ضرر و زیان طرف مقابل شود. پس در استفاده از آن دقت کنید.

چه اموالی را می شود توقیف کرد و چه چیزهایی نه؟ مستثنیات دین

یکی از سوالات پرتکرار این است که حالا که می خواهیم اموال کسی را توقیف کنیم، دقیقاً چه چیزهایی را می توان توقیف کرد؟ و آیا هر چیزی قابل توقیف است؟ بیایید ببینیم قانون در این مورد چه می گوید.

چه اموالی قابلیت توقیف دارند؟

در بحث تامین خواسته، انواع و اقسام اموال، چه منقول (مثل ماشین، پول نقد، لوازم منزل، سهام) و چه غیرمنقول (مثل زمین، خانه، مغازه) قابلیت توقیف دارند. حتی طلب هایی که فرد از دیگران دارد، یا اوراق بهادار هم می توانند مشمول تامین خواسته شوند. مهم این است که آن مال، ارزش مالی داشته باشد و در مالکیت خوانده باشد. مثلاً می توانید درخواست توقیف حساب بانکی، ملک، خودرو یا هر دارایی با ارزشی را که خوانده دارد، بدهید.

مفهوم مستثنیات دین: خط قرمزهای توقیف

اما یک سری از اموال هستند که حتی اگر کسی کلی بدهی داشته باشد، باز هم نمی توان آن ها را توقیف کرد. به این ها می گویند مستثنیات دین. این مستثنیات دین برای این تعریف شده اند که بدهکار حتی با وجود بدهی، بتواند زندگی حداقلی و آبرومندانه خودش و خانواده اش را حفظ کند. فکرش را بکنید، اگر قرار باشد همه چیز یک بدهکار توقیف شود، حتی خانه و وسایل اولیه زندگی اش، دیگر نمی تواند به زندگی ادامه دهد.

بر اساس ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، مستثنیات دین شامل این موارد است:

• منزل مسکونی که عرفاً در شأن بدهکار و خانواده اش باشد.
• اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری بدهکار و خانواده اش لازم است.
• آذوقه موجود و مایحتاج مورد نیاز بدهکار و عیال و افراد تحت تکفل وی برای مدت عرفی.
• کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آن ها.
• وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاصی که وسایل فوق برای امرار معاش ضروری آن ها و افراد تحت تکفلشان لازم است.

پس همان طور که می بینید، قانونگذار یک سری خطوط قرمز برای توقیف اموال تعیین کرده تا حداقل های زندگی بدهکار از بین نرود.

رعایت مستثنیات دین در اجرای قرار تامین خواسته

حالا یک نکته مهم دیگر در مورد مستثنیات دین و تامین خواسته وجود دارد. ماده ۱۲۹ قانون آیین دادرسی مدنی می گوید که در همه مواردی که تامین مالی (یعنی توقیف مال) به قصد فروش آن انجام می شود، باید مقررات مربوط به مستثنیات دین رعایت شود. یعنی اگر قرار است مالی را توقیف کنید که بعداً آن را بفروشید تا طلب شما پرداخت شود، نمی توانید مستثنیات دین را بفروشید.

اما یک استثنا هم هست: اگر خود عین خواسته (یعنی دقیقاً همان مالی که شما از ابتدا در دادخواستتان مطالبه کرده اید) جزو مستثنیات دین باشد، توقیف آن ایرادی ندارد. مثلاً فرض کنید شما یک خانه خاص را از یک نفر طلب دارید و آن خانه، تنها منزل مسکونی اوست. اگر در دعوای اصلی، شما همان خانه را به عنوان خواسته مطرح کرده اید، دادگاه می تواند آن خانه را توقیف کند، حتی اگر مستثنیات دین باشد. چون اینجا هدف، فروش خانه نیست، بلکه حفظ همان خانه برای انتقال به شما در صورت پیروزی در دعواست.

چطور قرار تامین خواسته اجرا می شود و چه عواقبی دارد؟

وقتی دادگاه با درخواست تامین خواسته شما موافقت کرد و قرارش را صادر کرد، تازه نوبت به اجرای این قرار می رسد. این مرحله هم قواعد خاص خودش را دارد که دانستن آن ها به شما کمک می کند.

قواعد اجرای قرار: از ابلاغ تا اجرا

یکی از نکات مهم این است که اجرای قرار تامین خواسته، بر خلاف حکم دادگاه، نیاز به صدور اجراییه ندارد. یعنی همین که دادگاه قرار را صادر کرد، می شود آن را اجرا کرد.

اصل بر این است که اول قرار تامین خواسته به خوانده ابلاغ شود و بعد اجرا شود. یعنی باید به خوانده اطلاع داده شود که اموالش توقیف شده و بعد از آن، مأمور اجرا برای توقیف اقدام کند. اما یک استثنای خیلی مهم هم وجود دارد: اگر ترس از این باشد که با اطلاع دادن به خوانده، او سریعاً اموالش را جابه جا کند یا از بین ببرد و تاخیر در اجرا باعث از بین رفتن خواسته شود، در این حالت اول اجرا می شود و بعد ابلاغ. این یعنی مأمورین اجرا بدون اطلاع قبلی خوانده، اموال او را توقیف می کنند و بعداً به او خبر می دهند. این کار برای حفظ حقوق خواهان و جلوگیری از فرار مدیون از دین است (ماده ۱۱۷ قانون آیین دادرسی مدنی).

مدیر دفتر دادگاه، ماموریت اجرای قرار را به یکی از مأمورین اجرا می سپارد. برای شناسایی اموال خوانده، معمولاً استعلام های مختلفی از نهادهایی مثل راهور (برای خودرو)، اداره ثبت اسناد (برای املاک) و بانک مرکزی (برای حساب های بانکی) گرفته می شود تا دارایی های خوانده پیدا و توقیف شوند.

آثار اجرای قرار تامین خواسته: چه اتفاقی می افتد؟

اجرای قرار تامین خواسته، هم برای خواهان، هم برای خوانده و هم برای اشخاص ثالث، یک سری پیامدها و آثار حقوقی دارد:

برای خواهان:

• حفظ و صیانت از اموال خوانده: مهم ترین اثر این است که اموال خوانده از هرگونه دست درازی، پنهان کاری یا انتقال در امان می مانند.
• ایجاد حق تقدم (در موارد خاص): در برخی موارد، خواهان می تواند نسبت به سایر طلبکاران، حق تقدم پیدا کند. البته این حق تقدم مطلق نیست و بستگی به نوع مال و شرایط دیگر دارد.

برای خوانده:

• ممنوعیت هرگونه نقل و انتقال: به محض توقیف مال، خوانده دیگر حق ندارد آن مال را به هر شکلی (فروش، صلح، اجاره و…) به دیگری منتقل کند یا تغییر کاربری دهد. اگر هم این کار را بکند، آن معامله از نظر قانونی بی اعتبار است و خواهان می تواند درخواست ابطال آن را از دادگاه بخواهد.
• اعتبار قانونی نداشتن نقل و انتقالات: هر معامله ای که بعد از توقیف روی مال انجام شود، از نظر قانون باطل است.
• حق مطالبه خسارت در صورت بی حقی خواهان: اگر در نهایت، خواهان در دعوای اصلی شکست بخورد و به بی حقی محکوم شود، خوانده حق دارد خسارت هایی که به خاطر توقیف اموالش متحمل شده (مثلاً از دست دادن فرصت کسب وکار، کاهش ارزش مال و…) را از خواهان مطالبه کند. این خسارت از محل همان مبلغ خسارت احتمالی که خواهان در ابتدا سپرده بود، جبران می شود.

برای شخص ثالث:

• اگر مال توقیف شده نزد شخص ثالثی باشد (مثلاً طلب خوانده از یک شرکت دیگر)، آن شخص ثالث هم حق ندارد مال را منتقل یا تهاتر کند.

خلاصه کلام اینکه، اجرای تامین خواسته یک وضعیت حقوقی جدید ایجاد می کند که هدفش حفظ تعادل و عدالت بین طرفین دعوا تا زمان صدور رأی نهایی است.

مواردی که قرار تامین خواسته لغو، تبدیل یا مورد اعتراض قرار می گیرد

خب، قرار تامین خواسته همیشگی نیست و ممکن است در شرایطی لغو شود، یا حتی مال توقیف شده با چیز دیگری عوض شود. همچنین، خوانده هم حق دارد به این قرار اعتراض کند. بیایید این موارد را با هم مرور کنیم.

موارد لغو شدن قرار تامین خواسته: پایان کار

در چند حالت، قرار تامین خواسته صادر شده، از بین می رود و لغو می شود:

1. عدم تقدیم دادخواست اصلی ظرف ۱۰ روز: این را که بالاتر هم گفتیم؛ اگر خواهان قبل از طرح دعوای اصلی، درخواست تامین خواسته کند، باید ظرف ۱۰ روز دادخواست اصلی اش را به دادگاه بدهد. اگر این کار را نکند، خوانده می تواند درخواست لغو قرار تامین خواسته را بدهد و دادگاه هم آن را لغو می کند (ماده ۱۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی).
2. صدور حکم قطعی بر بی حقی خواهان یا بطلان دعوا: اگر در نهایت، دادگاه (در همه مراحل) به صورت قطعی اعلام کند که خواهان حقی ندارد یا دعوایش باطل است، دیگر دلیلی برای باقی ماندن قرار تامین خواسته وجود ندارد و این قرار لغو می شود.
3. استرداد دادخواست یا دعوا توسط خواهان: اگر خواهان خودش دادخواست یا دعوای اصلی اش را پس بگیرد، قرار تامین خواسته هم به تبع آن لغو می شود.
4. از بین رفتن موجبات صدور قرار تامین: گاهی اوقات، شرایطی که باعث شده بود قرار تامین خواسته صادر شود، دیگر وجود ندارد. مثلاً اگر مدیون خودش داوطلبانه بدهی اش را پرداخت کند، دیگر دلیلی برای توقیف اموالش باقی نمی ماند و قرار لغو می شود.

شرایط تبدیل تامین خواسته: تغییر و تعویض

فرض کنید یکی از اموال خوانده توقیف شده است، مثلاً یک ماشین گران قیمت. خوانده ممکن است بخواهد به جای این ماشین، پول نقد یا اوراق بهادار (مثل سهام) به همان میزان ارزش را به حساب دادگستری واریز کند تا ماشینش آزاد شود. به این کار می گویند تبدیل تامین خواسته.

بر اساس ماده ۱۲۷ قانون آیین دادرسی مدنی، خوانده می تواند درخواست تبدیل مال توقیف شده را به پول نقد، اوراق بهادار یا حتی مال دیگری بدهد. اما این کار چند شرط دارد:

• مال جدیدی که پیشنهاد می شود، باید از نظر ارزش و اینکه چقدر راحت می شود آن را فروخت، از مال قبلی کمتر نباشد.
• خوانده فقط یک بار می تواند درخواست تبدیل تامین را بدهد.
• اگر خواسته شما عین معین باشد (یعنی مثلاً همان ماشین خاص را می خواهید، نه معادل پولش را)، تبدیل تامین فقط با رضایت خواهان امکان پذیر است.

قابلیت اعتراض و شکایت از قرار تامین خواسته: حق دفاع خوانده

شاید فکر کنید چون قرار تامین خواسته قابل تجدیدنظر نیست (ماده ۱۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی)، پس خوانده هیچ کاری نمی تواند بکند. اما اینطور نیست! خوانده می تواند به خود این قرار اعتراض کند.

اگر قرار تامین خواسته علیه خوانده صادر شود، او حق دارد ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ قرار، در همان دادگاهی که قرار را صادر کرده، به آن اعتراض کند (ماده ۱۱۶ قانون آیین دادرسی مدنی). دادگاه هم موظف است در اولین جلسه رسیدگی، به این اعتراض رسیدگی کرده و تصمیم بگیرد که آیا قرار را تایید کند یا لغو. این حق اعتراض برای خوانده بسیار مهم است تا بتواند در صورت نادرست بودن یا بی اساس بودن درخواست تامین خواسته، از خودش دفاع کند.

دانستن این ریزه کاری ها به هر دو طرف دعوا کمک می کند تا با حقوق و تکالیف خودشان آشنا باشند و بتوانند در موقعیت های مختلف تصمیم درستی بگیرند.

مطالبه خسارت ناشی از اجرای قرار تامین خواسته توسط خوانده: حق از دست رفته

قبلاً گفتیم که خواهان برای درخواست تامین خواسته (در بسیاری از موارد) باید مبلغی را به عنوان خسارت احتمالی به حساب دادگستری واریز کند. حالا اگر در نهایت، خواهان در دعوای اصلی شکست بخورد و به بی حقی محکوم شود، تکلیف چیست؟ آیا خوانده ای که اموالش توقیف شده و شاید ضررهایی هم دیده، می تواند خسارتش را پس بگیرد؟ قطعاً بله! قانون این حق را برای خوانده در نظر گرفته است.

شرایط مطالبه خسارت: کی و چه زمانی؟

خوانده فقط زمانی می تواند درخواست خسارت ناشی از اجرای قرار تامین خواسته را بکند که دو شرط اصلی برقرار باشد:

1. خواهان در دعوای اصلی به صورت قطعی به بی حقی یا بطلان دعوا محکوم شده باشد. یعنی پرونده اصلی به طور کامل به نفع خوانده بسته شده و هیچ راهی برای تغییر رأی وجود نداشته باشد.

مهلت مطالبه: ۲۰ روز طلایی

اگر شرایط بالا برقرار شد، خوانده یک مهلت مشخص دارد تا خسارتش را مطالبه کند: ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ حکم قطعی که خواهان را بی حق کرده است (ماده ۱۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی). این مهلت خیلی مهم است و اگر خوانده در این ۲۰ روز درخواست نکند، ممکن است حقش را از دست بدهد.

فرآیند و نحوه رسیدگی: بدون دردسر زیاد

خوبی مطالبه این خسارت این است که نیازی به رعایت تشریفات پیچیده آیین دادرسی نیست. یعنی خوانده فقط با تسلیم دلایلش (که نشان می دهد بابت توقیف اموال چه ضررهایی دیده)، می تواند درخواست خود را به همان دادگاهی که قرار تامین خواسته را صادر کرده، ارائه دهد.

دادگاه بعد از دریافت درخواست، آن را به خواهان ابلاغ می کند و به او ۱۰ روز مهلت می دهد تا دفاعیات خود را ارائه کند. بعد از این مرحله، دادگاه در یک وقت فوق العاده و خارج از نوبت، به دلایل هر دو طرف رسیدگی می کند و رأی مقتضی را صادر می کند. نکته مهم این است که این رأی دادگاه در خصوص مطالبه خسارت، قطعی است و دیگر نمی توان به آن اعتراض کرد.

سرنوشت خسارت احتمالی تودیع شده: بازگشت به مبدأ یا جبران خسارت

خب، تکلیف آن پولی که خواهان اول کار به عنوان خسارت احتمالی به حساب دادگستری واریز کرده بود، چه می شود؟

• اگر خوانده در مهلت ۲۰ روزه مطالبه خسارت کند و دادگاه هم حق را به او بدهد، خسارت خوانده از محل همان مبلغ تامین شده پرداخت می شود.
• اما اگر خوانده در مهلت ۲۰ روزه، هیچ درخواستی برای مطالبه خسارت نکند، آن مبلغی که خواهان سپرده بود، به درخواست خود خواهان، به او برگردانده می شود.

این سیستم نشان می دهد که قانونگذار تلاش کرده تا حد ممکن، عدالت را برقرار کند و جلوی سوءاستفاده از ابزارهای قانونی مانند تامین خواسته را بگیرد.

سوالات متداول درباره درخواست تامین

آیا برای دعاوی غیرمالی می توان درخواست تامین خواسته داد؟

نه، معمولاً برای دعاوی که جنبه مالی ندارند، مثل درخواست طلاق یا حضانت فرزند، نمی شود درخواست تامین خواسته داد. خواسته باید مالی باشد تا بتوان برایش تامین گرفت. البته اگر در کنار این دعاوی، خواسته مالی مثل مهریه یا نفقه هم مطرح باشد، برای بخش مالی می توان تامین خواسته گرفت.

برای صدور قرار تامین خواسته چقدر هزینه دادرسی باید پرداخت کرد؟

هزینه دادرسی برای درخواست تامین خواسته، معادل هزینه دعاوی غیرمالی است. این مبلغ معمولاً ثابت است و با توجه به نرخ های سالانه قوه قضائیه تغییر می کند.

چند روز طول می کشد تا قرار تامین خواسته صادر و اجرا شود؟

معمولاً دادگاه به درخواست تامین خواسته به سرعت رسیدگی می کند. مدیر دفتر پرونده را فوراً به قاضی می دهد و قاضی هم بدون اینکه به طرف مقابل خبر بدهد، سریعاً نظر می دهد. اگر شرایط فراهم باشد، قرار تامین خواسته در همان روز یا نهایتاً چند روز بعد صادر می شود. اجرای آن هم به سرعت انجام می گیرد، مخصوصاً اگر بیم تضییع و تفریط مال باشد که حتی قبل از ابلاغ به خوانده، اجرا می شود.

اگر مال توقیف شده از بین برود یا قیمت آن کاهش یابد، تکلیف چیست؟

اگر مال توقیف شده در حین توقیف از بین برود یا ارزشش کم شود (مثلاً یک کالای فاسدشدنی باشد و خراب شود یا قیمت خودرو افت کند)، این مسئولیت بر عهده کسی است که مال را نگهداری می کند. اگر خسارتی به خوانده وارد شود و در نهایت خواهان بی حق شود، خوانده می تواند این ضرر را هم مطالبه کند.

مدارک لازم برای درخواست تامین خواسته چیست؟

برای درخواست تامین خواسته، باید مدارکی که ادعای شما را ثابت می کنند، ارائه دهید. مثلاً سند رسمی (اگر دعوا مستند به سند رسمی است)، کپی چک یا سفته واخواست شده، مبایعه نامه، فاکتور خرید و فروش، شهادت شهود یا هر مدرک دیگری که نشان دهد شما حق طلب دارید و نیاز به تامین خواسته دارید.

تفاوت تامین خواسته با توقیف اموال اجرایی چیست؟

تامین خواسته قبل از صدور حکم قطعی یا حتی قبل از شروع دعوا انجام می شود و هدفش حفظ اموال برای آینده است. اما توقیف اموال اجرایی بعد از صدور حکم قطعی و برای اجرای همان حکم انجام می شود. یعنی وقتی که شما در دادگاه برنده شده اید و می خواهید پولتان را از اموال محکوم علیه بگیرید، از طریق اجرای احکام، اموال او را توقیف و می فروشید.

آیا تامین خواسته در دیوان عدالت اداری نیز قابل طرح است؟

خیر، دیوان عدالت اداری به دعاوی حقوقی مربوط به اشخاص نمی پردازد، بلکه به شکایات مردم از دستگاه های دولتی و تصمیمات اداری رسیدگی می کند. بنابراین، تامین خواسته به مفهوم رایج آن، در دیوان عدالت اداری قابل طرح نیست. در دیوان، ابزارهای مشابهی برای جلوگیری از اجرای تصمیمات اداری وجود دارد که به آن دستور موقت گفته می شود.

نتیجه گیری: تامین خواسته، محافظ حقوق شما

همان طور که دیدیم، درخواست تامین به معنای عام یعنی تضمین و فراهم کردن چیزی، اما در عالم حقوق، معنی خاص و مهمی پیدا می کند و عمده کاربرد آن، همان «تامین خواسته» است. تامین خواسته یک ابزار قانونی بسیار قوی و کاربردی است که به شما کمک می کند تا در پیچ وخم های دادرسی، از حق و مالتان در برابر خطرات احتمالی، مثل مخفی کردن یا انتقال اموال توسط طرف مقابل، محافظت کنید.

اینکه بدانید کی و چطور می توانید درخواست تامین خواسته بدهید، چه شرایطی لازم است، چه اموالی توقیف می شوند، چه چیزهایی مستثنی هستند و چه آثاری این کار دارد، برای هر کسی که با مسائل حقوقی سروکار دارد، از یک شهروند عادی گرفته تا یک فعال اقتصادی و حتی دانشجویان حقوق، ضروری است.

تامین خواسته، با تضمین اجرای حکم آینده، به شما آرامش خاطر می دهد. اما فراموش نکنید که پیچیدگی های قانونی کم نیستند و هر پرونده ای شرایط خاص خودش را دارد. بنابراین، همیشه بهترین راه این است که قبل از هر اقدامی، با یک وکیل متخصص مشورت کنید. وکیل می تواند شما را در مسیر صحیح راهنمایی کند و به شما کمک کند تا درخواستتان را به بهترین شکل ممکن مطرح کرده و از حقوق خود به طور کامل دفاع کنید.