شاهد حرفه ای چیست؟

شاهد حرفه ای به فردی می گویند که در ازای دریافت پول یا منافع دیگر، به طور عمدی و مکرر در دادگاه ها شهادت دروغ می دهد. این افراد، که با اسم و رسم خاصی در کنار دادگاه ها شناخته می شدند، با اطلاعات غلطشان مسیر پرونده ها را عوض می کردند و به نوعی عدالت را به بازی می گرفتند. شناسایی و مقابله با این پدیده، یکی از مهم ترین چالش های دستگاه قضا در سال های اخیر بوده است.

راستش را بخواهید، در دنیای پیچیده و پرماجرای دادگاه ها، شهادت شهود مثل ستون های محکمی هستند که به قاضی کمک می کنند تا حقیقت را پیدا کند و یک رأی عادلانه بدهد. اما خب، همیشه همه چیز اینقدر ساده و مستقیم نیست. گاهی وقت ها پای یک سری آدم ها به میان میاد که اسم و رسمشون حسابی بحث برانگیز شده: «شاهد حرفه ای». این موجودات عجیب و غریب، بلای جان عدالت و دردسر بزرگی برای خیلی از پرونده ها هستند. بیاین با هم یه نگاهی بندازیم به این پدیده، ببینیم اصلا شاهد حرفه ای چیست و چه بلایی سر نظام قضایی ما می آورد.

توی این مطلب، قراره مفصل در مورد شاهد حرفه ای صحبت کنیم؛ از اینکه ریشه اش از کجا آب می خوره و چه خطراتی برای تک تک ما و برای کل سیستم قضایی داره، تا اینکه قانون در مورد شهادت دروغ چه مجازات هایی در نظر گرفته. مهم تر از همه، می خوایم ببینیم قوه قضائیه ما چطوری داره با این مشکل دست و پنجه نرم می کنه و سامانه شهود حرفه ای چطور تونسته بساط خیلی از این کاسب های دروغگو رو جمع کنه. پس اگه دوست دارید بدونید چطور میشه جلوی تباه شدن حق رو گرفت و عدالت دوباره سر جاش بشینه، تا آخر این مقاله همراه ما باشید.

شاهد حرفه ای: تعریفی از کاسبی دروغ و شهادت دروغ

بیایید رک و راست به این سوال جواب بدیم که شاهد حرفه ای چیست؟ این آدم ها کسانی هستند که «فروش شهادت» رو به یک کار و کاسبی تبدیل کرده اند. یعنی چی؟ یعنی در ازای دریافت پول، یا هر جور منفعت دیگه، سر و کله شون توی دادگاه ها پیدا میشه و شهادت دروغ میدن. فرقی هم براشون نداره که قضیه چقدر جدیه یا چه عواقبی برای آدم ها داره. انگار که یک سناریوی آماده رو حفظ کردن و طبق اون، شهادت میدن. معمولاً این افراد رو میشه اطراف دادسراها و دادگاه ها، به خصوص توی کوچه پس کوچه های نزدیک به محاکم، پیدا کرد؛ جایی که دلال های قضایی هم حسابی فعال هستن و اینجور کاسبی ها رواج پیدا می کنه.

اینجا یه فرق اساسی هست بین «شاهد حرفه ای» و «شاهد عادی دروغگو». شاهد عادی شاید برای اولین بار و تحت فشار یا از سر ناآگاهی، شهادت دروغ بده، ولی شاهد حرفه ای ماجراش فرق می کنه. ویژگی اصلی شاهد حرفه ای، تکرار شهادت دروغ و تبدیل کردن اون به یک «کسب وکار» محسوب میشه. یعنی برای این آدم ها، شهادت دروغ یه شغل درآمدزا شده و بارها و بارها این کار رو انجام میدن.

ریشه های پیدایش این پدیده شوم

خب، سوال اینه که اصلا این پدیده از کجا اومده و چرا شاهد حرفه ای توی نظام قضایی ما رشد کرد؟ این اتفاق دلایل مختلفی داره که اگه بهشون نگاه کنیم، میتونیم ابعاد قضیه رو بهتر درک کنیم:

• نقص های قانونی و اجرایی قدیمی: در گذشته شاید سیستم قضایی اونقدر ابزارهای قوی برای شناسایی و جلوگیری از تکرار شهادت ها نداشت. همین موضوع راه رو برای سودجویان باز می کرد.
• نیاز بعضی از افراد سودجو به مدرک سازی: بعضی از شاکیان یا متهمان (که اغلب خلاف کار هستند)، وقتی مدرک و سند کافی نداشتن، سراغ این آدم ها می رفتن تا به زور مدرک جور کنن.
• فرصت طلبی افراد به خاطر ضعف نظارت: وقتی نظارت ها ضعیف تر بود، عده ای به این نتیجه رسیدن که میتونن از این ضعف سوءاستفاده کنن و با این کار، پول به جیب بزنن.
• خلاءهای فرهنگی و اخلاقی در جامعه: متاسفانه، وقتی ارزش های اخلاقی مثل صداقت و راستگویی کم رنگ میشن، زمینه برای ظهور چنین پدیده هایی فراهم میشه.

همین عوامل باعث شد تا پدیده شاهد حرفه ای مثل یک غده چرکین توی پیکر عدالت ما جا خوش کنه و سال ها به سیستم قضایی ضربه بزنه.

پیامدهای حضور شاهدان حرفه ای: سنگی بر سر راه عدالت

حالا تصور کنید پای یک شاهد حرفه ای به پرونده ای باز میشه. چه اتفاقاتی ممکنه بیفته؟ این پدیده، مثل یه دومینو، اثرات منفی زیادی روی افراد، نظام قضایی و حتی کل جامعه میذاره:

1. تضییع حقوق افراد و پایمال شدن حق: مهم ترین و دردناک ترین پیامد، اینه که حق کسی که مظلومه، از بین میره. یک بی گناه ممکنه محکوم بشه یا یک مجرم واقعی، به خاطر شهادت دروغ، از چنگ قانون فرار کنه. این یعنی بی عدالتی محض.
2. اطاله دادرسی: وقتی شهادت دروغی داده میشه، قاضی باید وقت و انرژی بیشتری بذاره تا حقیقت رو پیدا کنه. این فرآیند باعث میشه پرونده ها کش دار بشن و رسیدگی بهشون طولانی تر بشه. کی دوست داره پرونده اش سال ها توی دادگاه خاک بخوره؟
3. کاهش اعتماد عمومی به دستگاه قضا: وقتی مردم میبینن که میشه با پول، شاهد خرید و پرونده ها رو دستکاری کرد، کم کم اعتمادشون به دادگاه ها و کل نظام قضایی از بین میره. این یعنی تضعیف ستون های عدالت در جامعه.
4. تغییر مسیر پرونده ها و گمراه کردن قضات: یک شهادت دروغ میتونه مثل یه قطب نمای خراب، قاضی رو به مسیری اشتباه هدایت کنه و تحقیقات رو از مسیر اصلی خودش منحرف کنه.
5. ایجاد بستر فساد: وجود شاهدان حرفه ای، زمینه رو برای گسترش فساد توی اطراف محاکم و دلالان قضایی فراهم می کنه. این دلال ها مثل قارچ سمی، کنار دادگاه ها رشد میکنن و برای خودشون بازار سیاه درست میکنن.

خلاصه کلام، حضور این آدم ها فقط یه مشکل کوچیک نیست؛ بلکه یک چالش بزرگ و تهدیدی جدی برای اعتبار عدالت و آرامش جامعه محسوب میشه.

شاهد حرفه ای مثل یک سم مهلک برای عدالت است؛ وجودش می تواند حق مظلوم را پایمال کند، دادرسی را طولانی تر کند و اعتماد عمومی به دستگاه قضا را از بین ببرد.

مبانی قانونی شهادت: آنچه هر شاهدی باید بداند

اصلا ببینید قضیه شهادت از چه قراره؟ توی قانون ما، شهادت یکی از مهم ترین راه های اثبات دعواست. یعنی اگه شما توی دادگاه حرفی دارید و شاهدی هم دارید که حرف شما رو تایید کنه، قاضی بهش توجه می کنه. اما خب، همین طوری الکی که نمیشه هر کسی رو آورد و گفت ایشون شاهد منه!

تعریف و شرایط شهادت در قانون

قانون مدنی و آیین دادرسی ما تعریف مشخصی از شهادت داده اند. طبق ماده ۱۷۴ قانون مجازات اسلامی، شهادت یعنی «یک نفر غیر از طرفین دعوا، در مورد اتفاق افتادن یا نیافتادن یک جرم توسط متهم یا هر فرد دیگه، به مقام قضایی خبر بده». یعنی یه نفر سومی میاد و چیزی رو که دیده یا شنیده، به قاضی میگه.

اما برای اینکه شهادت یک نفر قابل قبول باشه، باید یک سری شرایط رو داشته باشه. این شرایط رو هم قانون مدنی (مواد ۱۳۱۵ تا ۱۳۱۹) و هم قانون مجازات اسلامی (مواد ۱۷۴ و ۱۷۵) مشخص کردن:

• قطع و یقین: شاهد باید با قطعیت و یقین کامل شهادت بده، نه با شک و تردید یا بر اساس شنیده ها و گمان.
• مطابقت با دعوا: شهادت باید دقیقا در مورد موضوعی باشه که دعوا بر سر اونه. اگه یه چیز دیگه بگه، به درد پرونده نمی خوره.
• اتحاد در مفاد: اگه چند شاهد داریم، باید همه در مورد اصل قضیه یک جور شهادت بدن. البته اگه توی جزئیات ریز اختلاف نظر داشته باشن، ایرادی نداره (طبق ماده ۱۳۱۸ قانون مدنی).
• صداقت: اگه بعداً معلوم بشه شهادت دروغ بوده یا شاهد از حرفش پشیمون بشه، دیگه اعتبار نداره (ماده ۱۳۱۹ قانون مدنی).

شرایط قانونی یک شاهد قابل قبول

حالا بریم سراغ خودِ شاهد. هر کسی نمی تونه شاهد باشه. باید یه سری ویژگی ها رو داشته باشه تا حرفش توی دادگاه خریدار داشته باشه:

• بلوغ: شاهد باید به سن قانونی بلوغ رسیده باشه.
• عقل: عاقل و بالغ بودن شاهد خیلی مهمه؛ آدم مجنون یا کسی که نمی فهمه چی میگه، نمیتونه شهادت بده.
• عدالت: یعنی شاهد نباید گناهکار باشه و باید فردی راستگو و متعهد به اصول اخلاقی باشه.
• ایمان: در نظام حقوقی ایران، به خصوص در امور کیفری، ایمان و مسلمانی شاهد شرط قبولی شهادتش است.
• عدم ذینفع بودن: شاهد نباید خودش از نتیجه پرونده نفعی ببره یا با یکی از طرفین دعوا دشمنی شخصی داشته باشه.
• طهارت مولد: یعنی از ازدواج صحیح به دنیا اومده باشه.
• ولگرد و گدا نبودن: این مورد برای جلوگیری از شاهد حرفه ای شدن آدم هایی که ممکنه برای پول، هر شهادتی بدن، اضافه شده.

چه کسانی نمی توانند شهادت بدهند؟

همونطور که گفتیم، یه سری آدم ها به دلایل قانونی و فقهی نمیتونن شاهد بشن و اگه شهادت هم بدن، حرفشون اعتبار نداره. بیاین دقیق تر بهشون نگاه کنیم:

۱. افراد با شرایط عقلانی یا سنی نامناسب

• افراد مجنون: کسی که قدرت تشخیص نداره، نمیتونه شاهد باشه. حتی اگه جنون ادواری باشه (گاهی اوقات خوب باشه)، باید در لحظه شهادت حالش کاملاً خوب و عادی باشه.
• کودکان زیر سن بلوغ: چون هنوز به درک کامل نرسیدن، شهادتشون معتبر نیست.
• افراد سفیه: این افراد توی اداره امور مالی خودشون مشکل دارن و شهادتشون قبول نیست.

۲. افراد فاقد ایمان یا عدالت

• افراد کافر در برابر مسلمان: در بسیاری از موارد (مخصوصاً کیفری)، شهادت یک غیرمسلمان علیه یک مسلمان پذیرفته نیست.
• افراد فاسق: کسی که به گناه کبیره اصرار داره یا علناً فسق میکنه، شهادتش قبول نیست.
• افراد ولدالزنا: طبق نظر بعضی از فقها، شهادت این افراد حتی توی جزئیات هم پذیرفته نمیشه.

۳. افراد دارای خصومت یا نفع شخصی در دعوا

• افراد ذی نفع: اگه شاهد از نتیجه دعوا نفعی ببره (مثلا قرار باشه پولی بهش برسه)، شهادتش بی اعتباره. این دقیقا همون چیزیه که شاهد حرفه ای رو شامل میشه.
• افراد دارای خصومت: اگه شاهد با یکی از طرفین دعوا دشمنی شخصی داشته باشه، شهادتش قبول نیست؛ چون ممکنه به خاطر کینه، حقیقت رو نگه.

۴. افراد با شغل یا وضعیت اجتماعی نامناسب

• افراد با شغل های مکروه یا غیر اخلاقی: مثلاً کسانی که شغلشون شبهه ناکه، ممکنه شهادتشون پذیرفته نشه.
• افراد تکدی گر یا ولگرد: این افراد هم به دلیل عدم ثبات اخلاقی و احتمال شهادت دروغ برای منافع کم، شهادتشون رد میشه.

۵. افراد با وضعیت خانوادگی خاص

• فرزند علیه پدر: شهادت فرزند علیه پدرش ممکنه به دلیل مسائل اخلاقی و فقهی پذیرفته نشه.

اینجا یه نکته مهم رو در نظر داشته باشید: در نهایت، اینکه شهادت پذیرفته میشه یا رد، بستگی به نظر قاضی و شرایط خاص هر پرونده داره. قاضی باید همه جوانب رو بسنجه.

تفاوت شهادت در امور کیفری و حقوقی

توی پرونده های کیفری (مثل قتل، دزدی، کلاهبرداری) و حقوقی (مثل ارث، بدهی، ملک و املاک)، شرایط و نصاب شهود ممکنه فرق کنه:

• نصاب شهود: معمولاً توی پرونده های مهم کیفری، نیاز به دو شاهد مرد عادل هست. توی بعضی پرونده های حقوقی هم همینطوره، ولی گاهی اوقات شهادت زن ها هم با شرایط خاص (مثلاً دو زن برابر یک مرد) قابل قبوله.
• سخت گیری: به خاطر حساسیت بیشتر پرونده های کیفری (چون پای آبرو و جان آدم ها در میونه)، شرایط قبولی شهادت معمولاً سخت گیرانه تره.

شهادت زن در دادگاه: آیا اعتبارش کمتر است؟

توی قانون ما، شهادت دادن هم برای زن ها و هم برای مردها یک تکلیف شرعی و قانونی محسوب میشه. یعنی اگه شما چیزی رو دیدید یا شنیدید که برای اجرای عدالت لازمه، باید شهادت بدید. اما راستش رو بخواین، با توجه به برخی دیدگاه های فقهی و قانونی، اعتبار شهادت زن ها نسبت به مردها توی بعضی پرونده ها کمتر در نظر گرفته میشه.

دلیلش هم اینه که بعضی ها معتقدن زن ها از نظر روحی و احساسی ممکنه توی شرایط خاصی زودتر تحت تاثیر قرار بگیرن یا به قول معروف، راحت تر راضی بشن شهادت غیرواقعی بدن (البته این فقط یک دیدگاه هست و جای بحث داره). به همین دلیل، توی خیلی از موارد، شهادت دو زن برابر با شهادت یک مرد در نظر گرفته میشه. البته توی پرونده های مربوط به ضرب وجرح یا سایر جرائم، شهادت زن به تنهایی ممکنه کافی نباشه و باید با مدارک دیگه یا شهادت مردها تکمیل بشه.

آیا یک شاهد به تنهایی کافیست؟

معمولاً خیر! توی نظام حقوقی ایران، برای اثبات یه موضوع مهم، مخصوصاً توی پرونده های حقوقی و کیفری، یه شاهد به تنهایی کافی نیست. قانون مدنی و آیین دادرسی کیفری بیشتر اوقات به دو یا چند شاهد عادل یا مدارک و شواهد مکمل نیاز دارن تا شهادت معتبر باشه و بشه بر اساس اون حکم صادر کرد.

البته قاضی میتونه حرف یک شاهد رو به عنوان اماره یا دلیل تکمیلی در کنار مدارک دیگه قبول کنه، ولی برای اینکه یک حکم قطعی صادر بشه، معمولاً یه شاهد تنها نمیتونه کارساز باشه. این یک قانون کلیه که هدفش اینه که جلوی هرگونه سوءاستفاده و شهادت دروغ رو بگیره و مطمئن بشه که قاضی بر اساس اطلاعات کامل و موثق حکم میده.

مجازات شهادت کذب: دروغ گویی توی دادگاه، چقدر آب می خوره؟

حالا فرض کنید یه نفر تمام این شرایط رو نادیده میگیره و شهادت دروغ میده. تکلیف چیه؟ قانون ما برای این کار، مجازات های سختی در نظر گرفته تا کسی هوس نکنه حق و باطل رو جابجا کنه. اصلا همین مجازات هاست که جلوی تبدیل شدن همه آدم ها به شاهد حرفه ای رو می گیره.

ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)

مهم ترین ماده قانونی توی این زمینه، ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) هست که میگه هر کسی توی دادگاه شهادت دروغ بده:

• حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال
• و جزای نقدی

براش در نظر گرفته میشه. یعنی قاضی میتونه هم زندان براش ببره و هم جریمه نقدی کنه. این مجازات نشون میده که قانون چقدر روی راستگویی توی دادگاه ها حساسه.

اعاده دادرسی در صورت اثبات شهادت کذب

حالا تصور کنید یکی به خاطر شهادت دروغ، محکوم شده. آیا راهی برای جبران هست؟ بله! یکی از اتفاقات مهم اینه که اگه بعداً ثابت بشه شهادت دروغ بوده، میشه درخواست اعاده دادرسی داد. یعنی پرونده دوباره بررسی میشه و اون حکم قبلی که بر اساس دروغ صادر شده بود، ممکنه نقض بشه. رأی وحدت رویه شماره ۳۷۰۰ دیوان عالی کشور هم این موضوع رو تایید کرده که اعاده دادرسی فقط زمانی پذیرفته میشه که دروغ بودن شهادت توی یه دادگاه کیفری اثبات شده باشه.

جرم انگاری شهادت کذب در مراحل تحقیقات مقدماتی

فکر نکنید فقط توی خود دادگاه شهادت دروغ جرمه! حتی اگه توی مراحل اولیه تحقیقات، یعنی توی دادسرا، هم شهادت دروغ بدید، باز هم جرم محسوب میشه و شامل مجازات ماده ۶۵۰ میشه. این موضوع رو رأی وحدت رویه شماره ۸۳۵ هیات عمومی دیوان عالی کشور تایید کرده. یعنی چه جلوی قاضی، چه جلوی بازپرس، دروغ گویی جرمه و مجازات داره.

مسئولیت مدنی شاهد دروغگو

علاوه بر مجازات کیفری (حبس و جزای نقدی)، شاهد دروغگو یه مسئولیت دیگه هم داره: مسئولیت مدنی. یعنی اگه به خاطر شهادت دروغ اون، به کسی خسارتی وارد شده باشه (مثلا پولش از دست رفته یا بیخودی زندان افتاده)، شاهد دروغگو باید اون خسارت رو جبران کنه. این یعنی تاوان دروغ گویی فقط به زندان و جریمه ختم نمیشه، بلکه باید ضرر و زیان بقیه رو هم بده.

به طور خلاصه، شهادت دروغ فقط یک گناه اخلاقی نیست، بلکه یک جرم سنگینه که هم مجازات کیفری داره، هم مسئولیت مدنی و هم میتونه باعث اعاده دادرسی و تغییر مسیر پرونده بشه. پس بهتره هیچ وقت برای هیچ منفعتی، به دروغ متوسل نشیم.

سامانه شهود حرفه ای: پایان دادن به کاسبی دروغ

همونطور که دیدیم، پدیده شاهد حرفه ای یک مشکل بزرگ برای نظام قضایی ما بود. برخوردهای سنتی و حتی افزایش مجازات ها هم نتونست این ریشه فساد رو خشک کنه. اینجا بود که قوه قضائیه تصمیم گرفت یه راهکار اساسی و البته هوشمندانه پیدا کنه.

ضرورت راه اندازی سامانه: چرا راهکار جدید لازم بود؟

تا همین چند سال پیش، با شاهدان حرفه ای معمولاً به صورت فیزیکی برخورد می شد؛ یعنی دستگیرشون می کردن و می فرستادن دادگاه. اما خب، این راهکار خیلی جواب نمی داد. محسن ابراهیمی، رئیس مرکز تحول قوه قضائیه، میگه که سند تحول قوه قضائیه تاکید داره به جای اینکه فقط با معلول برخورد کنیم، باید ریشه جرم رو پیدا و خشک کنیم. یعنی باید کاری کنیم که اصلا این جرم اتفاق نیفته. از اینجا بود که ایده سامانه شهود حرفه ای متولد شد.

معرفی و اهداف سامانه شهود حرفه ای

«سامانه شهود حرفه ای» یک سیستم الکترونیکی هوشمنده که قوه قضائیه راه اندازی کرده تا بتونه شاهدان حرفه ای رو شناسایی کنه و جلوی کارشون رو بگیره. هدف اصلی این سامانه اینه که بساط این افراد رو جمع کنه و اجازه نده شهادت دروغ به یک کسب و کار تبدیل بشه. این سامانه بیش از یک ساله که راه اندازی شده و حسابی هم نتیجه داده.

چگونگی عملکرد این سامانه هوشمند

کارکرد سامانه خیلی ساده و در عین حال هوشمندانه است:

1. ثبت اطلاعات: وقتی یک نفر میخواد توی دادگاه شهادت بده، قاضی اسم، اطلاعات هویتی و کد ملی اون فرد رو توی این سامانه ثبت می کنه.
2. کنترل تکرار: سامانه به صورت خودکار چک می کنه که این فرد تا حالا چند بار توی دادگاه های مختلف به عنوان شاهد حاضر شده.
3. هشدار به قاضی: اگه سامانه تشخیص بده که یه نفر بارها و بارها به عنوان شاهد توی پرونده های مختلف حاضر شده (یعنی احتمال اینکه شاهد حرفه ای باشه زیاده)، به قاضی هشدار میده.
4. جلوگیری از شهادت مجدد: اگه فردی به عنوان شاهد حرفه ای شناسایی بشه و تعداد شهادت هایش از یک حد مشخصی بیشتر باشه، سامانه به قاضی اجازه نمیده که دوباره از اون فرد به عنوان شاهد استفاده کنه.

تصور کنید چقدر این سیستم میتونه کار رو برای قاضی ها راحت کنه و از بار روی دوششون کم کنه! دیگه لازم نیست خودشون بگردن دنبال گذشته شاهدها.

نقش سامانه در شناسایی و مهار شاهدان حرفه ای

این سامانه، واقعا تونسته کار بزرگی بکنه:

• جمع کردن بساط شهود جعلی: اطلاعات میدانی نشون میده که بعد از راه اندازی این سامانه، دیگه خبری از اون گروه های شاهد حرفه ای که کنار دادگاه ها پرسه می زدن، نیست. کاسبی دروغ برای خیلی ها تعطیل شده.
• کاهش چشمگیر آمار شهادت دروغ: رئیس مرکز تحول قوه قضائیه اعلام کرده که توی یک سال گذشته، آمار شهادت کذب و دروغ به شدت و چند برابر کاهش پیدا کرده. این یعنی سامانه واقعاً جواب داده.

این یک قدم بزرگ به سمت شفافیت و عدالت بیشتره. با این سامانه، دیگه نمیشه به راحتی با شهادت دروغ، مسیر پرونده ها رو عوض کرد.

سامانه شهود حرفه ای، نه تنها بساط کاسبی دروغ را برچیده، بلکه با رویکردی پیشگیرانه، گامی بلند در جهت ارتقاء شفافیت و سلامت نظام قضایی برداشته است.

موانع و چالش های احتمالی سامانه

البته هیچ سیستمی بدون چالش نیست. هرچند این سامانه موفقیت های زیادی داشته، اما ممکنه مشکلاتی هم سر راهش باشه:

• نیاز به به روزرسانی مداوم: با توجه به اینکه خلاف کارها همیشه دنبال راه های جدید برای دور زدن قانون هستن، سامانه هم باید مدام به روزرسانی بشه تا بتونه خودش رو با شیوه های جدید تطبیق بده.
• یکپارچه سازی کامل اطلاعات: مطمئن بشیم که اطلاعات همه دادگاه ها و دادسراها به صورت کامل و دقیق توی سامانه ثبت میشه و هیچ خلائی وجود نداره.
• آموزش قضات و کارکنان: برای اینکه سامانه به بهترین شکل کار کنه، لازمه که همه قضات و کادر قضایی با نحوه کار و قابلیت های اون کاملاً آشنا باشن و ازش استفاده کنن.

با این حال، راه اندازی این سامانه یک نقطه عطف توی مبارزه با شاهد حرفه ای و شهادت دروغ توی کشور ماست.

سایر اقدامات قوه قضائیه برای مقابله با شهود حرفه ای و شهادت کذب

فکر نکنید فقط سامانه شهود حرفه ای تمام کاره. قوه قضائیه برای ریشه کن کردن این مشکل، اقدامات دیگه ای هم انجام داده که همگی دست به دست هم دادن تا شاهد دروغگو دیگه نتونه جولان بده.

1. آموزش قضات و کادر قضایی: یکی از مهم ترین کارها، آموزش دادنه. وقتی قاضی ها و کارمندان دادگاه با پیچ و خم های شهادت و راه های شناسایی شاهد دروغگو آشنا باشن، کمتر فریب میخورن. قوه قضائیه دوره های آموزشی مختلفی رو برای بالا بردن دانش و مهارت کادر خودش توی این زمینه برگزار میکنه.
2. بالا بردن دقت در پذیرش شهادت: قاضی ها حالا با دقت بیشتری شهادت ها رو بررسی میکنن. یعنی فقط به حرف یه نفر بسنده نمیکنن، بلکه شرایط شاهد رو هم دقیقاً احراز میکنن؛ مثل عادل بودن، عدم ذینفع بودن و بقیه موارد. این کار باعث میشه که شهادت های بی پایه و اساس کمتر پذیرفته بشن.
3. برخورد قاطع با دلالان و واسطه های شهادت: همون دلال های قضایی که اطراف دادگاه ها پرسه میزدن و برای شاهد حرفه ای مشتری پیدا میکردن، حالا هدف برخورد قاطعانه قوه قضائیه هستن. وقتی زنجیره فساد از دلال ها قطع بشه، شاهدان دروغگو هم دیگه بازار کار ندارن.
4. اهمیت علم قاضی و قرائن و امارات در کنار شهادت: دیگه فقط شهادت تنها، ملاک نیست. قاضی باید به علم خودش، یعنی چیزهایی که از پرونده، مدارک، مستندات و حتی ظاهر و رفتار افراد به دست میاره هم توجه کنه. شهادت، به خصوص اگه شائبه ای داشته باشه، باید در کنار قرائن و امارات دیگه بررسی بشه. مثلاً اگه دو نفر شهادت بدن که یه نفر دزدی کرده، اما دوربین مداربسته نشون بده که اون فرد اصلا اونجا نبوده، قاضی باید به علم خودش عمل کنه و نه شهادت دروغ.

همه این اقدامات در کنار هم، دارن کاری میکنن که دیگه شهادت دروغ مثل قبل توی پرونده ها اثرگذار نباشه و عدالت، راه خودش رو پیدا کنه. این یعنی یک تحول بزرگ توی سیستم قضایی کشور.

تحمل شهادت و شهادت بر شهادت: مفاهیمی که باید بدانیم

توی بحث شهادت، دو تا اصطلاح هست که بد نیست باهاشون آشنا بشیم: «تحمل شهادت» و «شهادت بر شهادت».

تحمل شهادت به چه معناست؟

«تحمل شهادت» یعنی اینکه یک شاهد، خودش از ماجرا باخبر بشه و به قول معروف، قضیه رو ببینه یا بشنوه. این آگاهی باید از طریق حواس باشه؛ مثلاً خودش دیده باشه که چه اتفاقی افتاده، یا با گوش خودش شنیده باشه. همینطور که از اسمش پیداست، یعنی شاهد بار این شهادت رو تحمل کرده و خودش مستقیم در جریان قرار گرفته.

بعد از اینکه شاهد تحمل شهادت کرد (یعنی فهمید قضیه از چه قراره)، دیگه وظیفه داره که اگه ازش خواستن، بره توی دادگاه و چیزی رو که میدونه بگه. اگه از این کار سر باز بزنه یا دروغ بگه، مسئول تمام ضرر و زیان هایی میشه که از کارش به بقیه وارد شده.

شرایط تحمل شهادت هم دقیقا همون شرایطی هست که برای خود شاهد گفتیم؛ یعنی باید بالغ، عاقل، مسلمان، عادل و بدون غرض یا دشمنی باشه تا چیزی رو که دیده، درست و حسابی منتقل کنه.

شهادت بر شهادت چیست؟

حالا «شهادت بر شهادت» یه خورده پیچیده تره. گاهی اوقات پیش میاد که شاهد اصلی یک پرونده، نمیتونه خودش بیاد دادگاه و شهادت بده. مثلاً فوت کرده، یا مریضه و نمیتونه حرکت کنه، یا مهاجرت کرده و خارج از کشوره.

توی این شرایط، ممکنه یه نفر دیگه پیدا بشه که شهادت بده که شاهد اصلی (اون کسی که خودش ماجرا رو دیده) در حضور من شهادت داده که قضیه از چه قراره. یعنی این نفر دوم، در واقع داره روی حرف شاهد اصلی، شهادت میده. به این میگن شهادت بر شهادت.

مثلاً فرض کنید آقا رضا یه تصادف رو با چشم خودش دیده (این میشه تحمل شهادت آقا رضا). حالا آقا رضا مریض میشه و نمیتونه بیاد دادگاه. آقای کریمی میاد توی دادگاه و میگه: من شاهد بودم که آقا رضا در مورد این تصادف این حرف ها رو زد و شهادت داد. این میشه شهادت بر شهادت آقای کریمی.

البته قبول شدن شهادت بر شهادت هم شرایط خاص خودش رو توی قانون داره و قاضی با دقت زیادی این جور شهادت ها رو بررسی می کنه.

رجوع از شهادت: وقتی شاهد پشیمان می شود

یکی از اتفاقاتی که ممکنه توی دادگاه بیفته، اینه که یه شاهد بعد از اینکه شهادت داد، پشیمون بشه و بخواد حرفش رو پس بگیره. به این کار میگن «رجوع از شهادت».

طبق قانون مجازات اسلامی، اگه شاهد قبل از اینکه مجازات متهم یا کسی که خلاف کرده اجرا بشه، از شهادتش برگرده، دیگه اون شهادت اعتباری نداره و قاضی نمیتونه بر اساس اون، حکمی صادر یا اجرا کنه. این یعنی اگه شاهد دروغی گفته بوده و حالا پشیمون شده و حرفش رو پس گرفته، در واقع جلوی یک بی عدالتی بزرگ رو میگیره.

اما یه نکته مهم اینجاست که رجوع از شهادت توی امور کیفری و حقوقی ممکنه یکم تفاوت داشته باشه:

• امور کیفری: توی پرونده های کیفری، اگه شاهد از شهادتش برگرده، معمولاً شهادتش دیگه هیچ اعتباری نداره. حتی ممکنه این رجوع، برای خود شاهد هم مسئولیت کیفری ایجاد کنه (مثلاً اگه قبلاً شهادت دروغ داده بوده).
• امور حقوقی: توی پرونده های حقوقی، رجوع از شهادت بیشتر باعث میشه که اون شهادت، اعتبارش رو از دست بده یا ضعیف بشه، اما معمولاً مثل پرونده های کیفری، برای شاهد بار کیفری زیادی نداره.

خلاصه، قانون به شاهد این فرصت رو میده که اگه اشتباهی کرده یا دروغی گفته، حرفش رو پس بگیره تا جلوی بی عدالتی رو بگیره. البته این پشیمانی و رجوع از شهادت، خودش هم باید توی دادگاه اثبات بشه.

اگر شاهد در دادگاه حاضر نشود چه می شود؟

گاهی وقت ها پیش میاد که یک نفر به عنوان شاهد احضار میشه، ولی توی دادگاه حاضر نمیشه. خب، قانون برای این شرایط هم تدابیری اندیشیده. آیا شهادت دادن اجباریه؟

بله، وقتی دادگاه یا دادسرا کسی رو برای شهادت احضار میکنه، حضور اون فرد الزامیه. اگه کسی بدون دلیل موجه و منطقی توی دادگاه حاضر نشه، مخصوصاً توی پرونده های کیفری که جون و آبروی آدم ها در میونه، دادگاه میتونه حتی دستور «جلب» اون رو صادر کنه. یعنی پلیس میره دنبالش و به زور میارتش دادگاه!

اما این به این معنی نیست که شاهد مجبور باشه هر چیزی که ازش خواستن رو بگه. اگه گفتن مطالبی باعث بشه به خودش یا به یکی از نزدیکانش ضرری وارد بشه، میتونه از شهادت دادن در اون مورد خودداری کنه. البته باید دلیلش رو به دادگاه بگه و اون دلیل هم ثبت میشه.

تفاوت عدم حضور شاهد در مسائل کیفری و حقوقی

همونطور که گفتیم، بین پرونده های کیفری و حقوقی تفاوت هایی هست:

• دعاوی کیفری: اینجا عدم حضور شاهد خیلی جدیه و ممکنه به جلب و دستگیری منجر بشه.
• دعاوی حقوقی: توی اینجور پرونده ها، معمولاً خبری از جلب و دستگیری نیست. اگه شاهد نیاد، دادگاه ممکنه دوباره احضارش کنه یا اگه راهی باشه، از روش های دیگه ای مثل شهادت کتبی یا شهادت ویدیویی استفاده کنه.

پس بهتره اگه به عنوان شاهد احضار شدید، حتماً توی دادگاه حاضر بشید؛ مگر اینکه دلیل خیلی موجهی برای عدم حضورتون داشته باشید.

نتیجه گیری

در آخر کلام، دیگه باید متوجه شده باشید که شاهد حرفه ای چیست و چه خطر بزرگی برای سلامت جامعه و اجرای عدالت محسوب می شود. از بین بردن حق مردم، طولانی کردن پرونده ها و کاهش اعتماد عمومی به دستگاه قضا، تنها بخشی از آسیب های این پدیده بود.

خوشبختانه، قوه قضائیه با راه اندازی سامانه هوشمند شهود حرفه ای و همچنین تقویت نظارت ها و برخورد با دلالان، توانسته گام های بزرگی برای مهار این مشکل بردارد. این سامانه با شناسایی و جلوگیری از فعالیت مکرر شاهدان دروغگو، عملاً بساط کاسبی دروغ را برچیده و آمار شهادت کذب را به شدت کاهش داده است.

حالا وظیفه ما شهروندان است که با آگاهی از قوانین، هوشیار باشیم و هیچ وقت اجازه ندهیم سودجویان با شهادت دروغ، حق ما یا دیگران را پایمال کنند. همکاری ما با دستگاه قضا و عدم تن دادن به درخواست های غیرقانونی، می تواند به ریشه کن کردن کامل این پدیده کمک کند و دوباره حس عدالت و امنیت را به جامعه برگرداند. آینده ای که در آن، عدالت با تکیه بر حقیقت، برای همه برقرار است، دور از دسترس نیست.