ماده قانونی نشر اکاذیب در فضای مجازی

اگه کسی با قصد و نیت بد، مطالبی رو که واقعیت ندارن توی فضای مجازی مثل تلگرام یا اینستاگرام پخش کنه، به جرم نشر اکاذیب محکوم میشه و براش مجازات زندان یا جریمه نقدی، یا حتی هر دو در نظر گرفته میشه. اگه خدایی نکرده خودتون هم قربانی این ماجرا شدید، میتونید از طریق دادسرای جرائم رایانه ای پیگیری کنید و حق تون رو بگیرید.

این روزها که زندگی مون حسابی با فضای مجازی و شبکه های اجتماعی گره خورده، دیگه بدون اینترنت و گوشی موبایل کارهامون لنگ میمونه. خیلی از ما خبرها، اطلاعات و حتی خیلی از کارهای روزمره مون رو از همین فضا پیگیری می کنیم و انجام میدیم. اما خب، هر پیشرفتی یه روی دیگه ای هم داره؛ جایی که بعضی ها از این امکانات سوءاستفاده می کنن و با انتشار مطالب دروغ، نه تنها به بقیه ضرر میزنن، بلکه آرامش جامعه رو هم به هم میزنن.

واسه همین هم هست که قانون گذار ما دست به کار شده و با تصویب قوانینی، جلوی این جور کارهای نادرست رو گرفته. نشر اکاذیب توی فضای مجازی یه جرمه و کسی که این کارو میکنه، مجازات میشه. توی این مقاله می خوایم حسابی این موضوع رو بشکافیم و ببینیم ماده قانونی نشر اکاذیب در فضای مجازی دقیقاً چی میگه. از اینکه نشر اکاذیب یعنی چی، چه ارکانی داره، چه مجازاتی براش در نظر گرفته شده و چطور باید پیگیریش کنیم، همه رو با زبون خودمونی و ساده براتون توضیح میدم تا قشنگ دستتون بیاد که حق و حقوقتون تو این دنیای بزرگ آنلاین چیه و چطور باید ازش دفاع کنید.

نشر اکاذیب در فضای مجازی یعنی چی؟ یه تعریف ساده و خودمونی

وقتی اسم «نشر اکاذیب» میاد، شاید بعضی ها فکر کنن واژه ای حقوقی و پیچیده ست. اما بیاین با هم ساده اش کنیم. نشر اکاذیب یعنی پخش کردن دروغ، یعنی منتشر کردن حرف ها یا اخباری که واقعیت ندارن. حالا اگه این کار تو فضای مجازی مثل اینستاگرام، تلگرام، واتساپ یا هر پلتفرم دیگه ای انجام بشه، میشه «نشر اکاذیب در فضای مجازی».

اکاذیب و نشر؛ از اول تا آخر

کلمه اکاذیب جمع کذب هستش، یعنی دروغ ها. وقتی میگیم کسی اکاذیبی رو منتشر کرده، یعنی یه سری حرف های دروغ رو پخش کرده. نشر هم یعنی همین پخش کردن، به اشتراک گذاشتن، یا کاری کردن که اون مطالب به دست بقیه برسه. مهم اینه که شخص این کار رو با یه نیت و هدف خاصی انجام داده باشه. مثلاً، قصدش این بوده که به یه نفر ضرر بزنه، آبروش رو ببره، یا حتی اذهان عمومی یا مسئولین رو به هم بریزه و شلوغ کنه.

فرض کنید یه نفر میاد و تو یه گروه تلگرامی یه خبر دروغ در مورد قیمت یه محصول خاص پخش می کنه و قصدش هم اینه که مردم برن اون محصول رو با قیمت بالاتر بخرن و به سود خودش برسه. اینجا هم عنصر اکاذیب (خبر دروغ) و هم عنصر نشر (پخش کردن تو گروه) وجود داره و نیت هم که مشخصه: ضرر زدن به بقیه برای سود خودش. پس، این می تونه یه نمونه از نشر اکاذیب باشه.

تفاوت نشر اکاذیب توی خیابون با فضای مجازی

شاید فکر کنید نشر اکاذیب، چه تو روزنامه باشه چه تو اینستاگرام، فرقی نداره. ولی از نظر قانونی، یه جاهایی تفاوت هایی هست. ما تو قانون دو تا ماده اصلی داریم که به این موضوع میپردازن:

1. ماده 698 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات): این ماده بیشتر به نشر اکاذیب تو بستر سنتی اشاره داره. مثلاً اگه کسی با نامه، شکواییه، اوراق چاپی یا هر مدرک کاغذی دیگه، حرف های دروغی رو پخش کنه. مجازات این جرم هم معمولاً حبس یا شلاقه.
2. ماده 18 قانون جرائم رایانه ای: این ماده مخصوص نشر اکاذیب تو فضای الکترونیکه. یعنی دقیقاً همین چیزی که ما داریم در موردش صحبت می کنیم. این قانون در سال 1388 تصویب شده تا به جرائم دنیای مجازی رسیدگی کنه. فرق اصلی اینه که وسیله ارتکاب جرم، سامانه های رایانه ای یا مخابراتیه. یعنی هر کاری که از طریق اینترنت، گوشی موبایل، کامپیوتر و این جور ابزارها انجام بشه، زیر چتر این ماده قرار میگیره.

پس اگه یه نفر تو یه نشریه کاغذی، یه دروغی رو منتشر کنه، بیشتر ماده ۶۹۸ شامل حالش میشه. اما اگه همین کار رو توی وبلاگش، کانال تلگرامش یا پیج اینستاگرامش بکنه، ماده ۱۸ قانون جرائم رایانه ای کار رو دنبال می کنه. البته گاهی هم ممکنه این دو تا قانون با هم همپوشانی داشته باشن، ولی اصل ماجرا اینه که ابزار و بستر انتشار، تفاوت ایجاد می کنه.

کدوم حرفا و کارا تو اینستا و تلگرام نشر اکاذیب حساب میشن؟

فضای مجازی پر از نمونه هاییه که شاید خودمون هم ناخواسته درگیرشون بشیم. مثلاً:

• پخش کردن یه خبر دروغ در مورد ورشکستگی یه شرکت تو کانال تلگرام.
• انتشار عکس یا فیلم های دستکاری شده (فوتوشاپ) از یه نفر تو اینستاگرام تا آبروش بره.
• شایعه سازی در مورد یه کاندید انتخاباتی تو توییتر یا فیسبوک.
• نسبت دادن یه عمل خلاف واقع به یه شخص حقیقی یا حقوقی، مثلاً بگیم فلانی اختلاس کرده، در حالی که اینطور نبوده.

یه نکته خیلی مهم دیگه هم اینه که بازنشر مطالب کذب هم جرمه! خیلی ها فکر می کنن چون خودشون یه مطلب دروغ رو تولید نکردن و فقط از جایی کپی پیست یا فوروارد کردن، مسئولیتی ندارن. اما این باور کاملاً اشتباهه. اگه شما هم با علم به دروغ بودن یه مطلب، اونو بازنشر کنید و قصدتون هم ضرر زدن یا تشویش اذهان عمومی باشه، دقیقاً مثل تولیدکننده اصلی اون مطلب، مجرم شناخته میشید و باید پای کارتون بایستید. پس حواستون باشه، هر خبری رو دیدید، سریع فوروارد نکنید. اول از صحت و سقمش مطمئن بشید!

رکن و ریشه های جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی

هر جرمی تو قانون، یه سری پایه ها و ارکانی داره که باید وجود داشته باشن تا اون عمل واقعاً جرم حساب بشه. نشر اکاذیب در فضای مجازی هم از این قاعده مستثنی نیست. این ارکان سه تا هستن: رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی.

رکن قانونی؛ یعنی کدوم ماده از قانون؟

اگه یادتون باشه، گفتیم که پایه و اساس قانونی نشر اکاذیب در فضای مجازی، ماده 18 قانون جرائم رایانه ایه. این ماده دقیقاً میگه:

هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی، به وسیله سامانه رایانه ای یا مخابراتی، اکاذیبی را منتشر نماید یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد، اعمالی را بر خلاف حقیقت، راساً یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یاد شده، به نحوی از انحاء، ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت (در صورت امکان)، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (5.000.000) ریال تا چهل میلیون (40.000.000) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.

این ماده خیلی واضح و مشخص گفته که چه کارهایی جرمه و چه مجازاتی داره. همین ماده ۱۸ هست که تعیین می کنه چه اعمالی، در چه بستری و با چه قصد و نیتی، نشر اکاذیب تو فضای مجازی محسوب میشن. در بعضی موارد هم ممکنه با مواد دیگه این قانون مثل ماده 16 (هتک حیثیت) یا 17 (انتشار تصاویر خصوصی) ارتباط پیدا کنه که دیگه وارد جزئیاتشون نمیشیم.

رکن مادی؛ یعنی چه کاری باید انجام بشه؟

رکن مادی یعنی اون کاری که مجرم انجام میده تا جرم واقع بشه. تو نشر اکاذیب، این رکن شامل سه قسمت اصلیه:

1. رفتار مجرمانه: اینجاست که فرد دست به کار میشه. ممکنه مطلبی رو منتشر کنه، اون رو در دسترس بقیه قرار بده، یا یه حرف دروغ رو به کسی نسبت بده. این نسبت دادن میتونه خودش مستقیم بگه، یا بگه فلانی گفته (به عنوان نقل قول)، و میتونه واضح (صریح) باشه یا با اشاره (تلویحی).
2. وسیله ارتکاب: این قسمت هم خیلی مهمه. برای اینکه جرم، نشر اکاذیب در فضای مجازی باشه، باید حتماً از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی استفاده شده باشه. یعنی اینترنت، کامپیوتر، گوشی موبایل، تبلت، و هر ابزار دیجیتالی که برای ارتباط استفاده میشه.
3. موضوع جرم: موضوع این جرم، همون اکاذیب هستن. یعنی اخبار، مطالب، یا اعمالی که خلاف حقیقت و دروغ هستن. اگه یه مطلب واقعی رو پخش کنید، هر چقدر هم که ناراحت کننده باشه، نشر اکاذیب محسوب نمیشه.

پس اگه یه نفر با گوشی موبایلش (وسیله ارتکاب) یه خبر دروغ رو در مورد یه بازیگر (موضوع جرم) تو پیج اینستاگرامش (رفتار مجرمانه) منتشر کنه، همه ارکان مادی این جرم فراهم شده.

رکن معنوی؛ یعنی ته دل طرف چی بوده؟

حالا میرسیم به نیت و قصد مجرم. قانون گذار خیلی به این قسمت اهمیت میده، چون بدون سوء نیت، خیلی از کارها جرم نیستن. رکن معنوی نشر اکاذیب دو بخش داره:

1. سوء نیت عام: یعنی فرد قصد انجام دادن اون عمل (نشر اکاذیب) رو داشته باشه. مثلاً عمداً اون دکمه پست رو زده، نه اینکه اشتباهی دستش خورده باشه.
2. سوء نیت خاص: اینجاست که نیت دقیق مجرم مشخص میشه. یعنی قصدش این بوده که به کسی ضرر بزنه (اضرار به غیر)، یا جو جامعه رو به هم بزنه و ذهن مردم رو مشوش کنه (تشویش اذهان عمومی)، یا حتی مسئولین رو درگیر کنه (تشویش مقامات رسمی).

یه نکته خیلی جالب و مهم دیگه اینه که نشر اکاذیب، جرم مطلق محسوب میشه. یعنی چی؟ یعنی برای اینکه این جرم ثابت بشه، لازم نیست حتماً ثابت بشه که ضرر مادی یا معنوی هم به کسی رسیده. همین که طرف با اون قصد و نیت، حرف دروغ رو پخش کرده باشه، جرم واقع شده. البته اگه ضرری هم رسیده باشه، تو مجازات ممکنه تأثیر بذاره، ولی برای اثبات اصل جرم، ضروری نیست.

مجازات نشر اکاذیب در فضای مجازی؛ چی در انتظار مجرماست؟

حالا که فهمیدیم نشر اکاذیب در فضای مجازی یعنی چی و چه جوری اتفاق میفته، خوبه که بدونیم اگه کسی این کار رو بکنه، چه مجازاتی در انتظارشه. قانون برای حفظ حقوق افراد و آرامش جامعه، مجازات های مشخصی رو برای این جرم در نظر گرفته.

مجازات های اصلی بر اساس ماده 18 قانون جرائم رایانه ای

طبق همون ماده 18 که بالاتر هم دیدیم، اگه ثابت بشه کسی مرتکب جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی شده، قاضی میتونه یکی از این مجازات ها رو براش تعیین کنه:

1. حبس: یعنی زندان. مدت حبس از نود و یک روز تا دو سال میتونه باشه. این یعنی حداقل سه ماه و حداکثر دو سال باید تو زندان باشه.
2. جزای نقدی: یعنی جریمه پولی. این جریمه از پنج میلیون (5,000,000) ریال تا چهل میلیون (40,000,000) ریال میتونه باشه. یعنی از پانصد هزار تومان تا چهار میلیون تومان.
3. هر دو مجازات: قاضی اختیار داره که هم زندان و هم جزای نقدی رو با هم برای مجرم در نظر بگیره. یعنی هم باید بره زندان، هم باید پول جریمه رو بپردازه.

انتخاب بین این مجازات ها یا اعمال هر دو، بستگی به نظر قاضی، شرایط پرونده، میزان آسیب وارد شده، و عوامل دیگه داره. پس نمی تونیم بگیم همیشه یه مجازات ثابت و مشخص در انتظار همه مجرماس.

اعاده حیثیت؛ یعنی آبروی رفته رو برگردوندن

یکی از مهم ترین چیزایی که تو جرم نشر اکاذیب از بین میره، آبروی فرده. وقتی یه خبر دروغ در مورد کسی پخش میشه، حیثیتش خدشه دار میشه و ممکنه بین مردم اعتبارش رو از دست بده. اعاده حیثیت یعنی تلاش برای برگردوندن اون آبروی از دست رفته.

تو ماده 18 قانون جرائم رایانه ای هم به اعاده حیثیت اشاره شده. یعنی اگه دادگاه تشخیص بده، علاوه بر مجازات های بالا، میتونه دستور اعاده حیثیت هم بده. این یعنی مجرم باید با هزینه خودش، مثلاً همون حکمی که تو دادگاه صادر شده و بی گناهی شاکی رو ثابت می کنه، تو همون رسانه ای که دروغ رو پخش کرده (مثلاً تو پیج اینستاگرامش یا یه سایت خبری)، منتشر کنه. اینطوری، آبرویی که از شاکی رفته بود، تا حدی برگردونده میشه.

چی باعث میشه مجازات کمتر یا بیشتر بشه؟

همونطور که گفتم، مجازات ها ثابت نیستن و قاضی می تونه با توجه به اوضاع و احوال، میزانشون رو تغییر بده. یه سری عوامل هستن که ممکنه باعث بشن مجازات تشدید (بیشتر) یا تخفیف (کمتر) پیدا کنه:

• میزان گستردگی انتشار: اگه یه مطلب دروغ تو یه گروه کوچیک پخش شده باشه، با وقتی که تو یه کانال میلیونی منتشر شده باشه، فرق داره.
• تعداد قربانیان: اگه فقط یه نفر آسیب دیده باشه، یا صدها نفر.
• انگیزه: اگه مجرم با یه انگیزه خیلی کینه توزانه این کارو کرده باشه، یا مثلاً به خاطر یه اشتباه و بدون نیت بد.
• همکاری با مراجع قضایی: اگه مجرم خودش همکاری کنه و اطلاعات بده، ممکنه مجازاتش کمتر بشه.
• جبران خسارت: اگه قبل از حکم، خسارت شاکی رو جبران کنه یا رضایتش رو بگیره.

مقایسه با مجازات ماده 698 (اگه تو دنیای واقعی باشه)

خوبه که یه مقایسه کوچیک هم با ماده 698 قانون مجازات اسلامی داشته باشیم، که مربوط به نشر اکاذیب تو بستر سنتیه. طبق این ماده، مجازات میتونه حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا 74 ضربه باشه. اینجا هم قاضی اختیار داره یکی از این مجازات ها رو انتخاب کنه.

همونطور که می بینید، مجازات ها تو فضای مجازی (ماده 18) و فضای سنتی (ماده 698) تقریباً نزدیک به هم هستن، با این تفاوت که تو فضای مجازی، جزای نقدی به عنوان یه گزینه جدی تر مطرح شده، در حالی که تو ماده 698 شلاق هم وجود داره. این نشون میده که قانون گذار برای جرائم فضای مجازی هم اهمیت زیادی قائل شده و برخورد قاطعی داره.

چطور از نشر اکاذیب تو فضای مجازی شکایت کنیم؟

حالا فرض کنیم خدای نکرده خودتون قربانی نشر اکاذیب تو فضای مجازی شدید و آبروتون به خطر افتاده یا ضرر مالی و معنوی دیدید. چی کار باید بکنید؟ چطور میشه حق تون رو از اون فرد گرفت؟ مراحل شکایت و پیگیری این جرم کاملاً مشخصه و نیاز نیست نگران باشید.

مراحل ثبت شکایت؛ گام به گام

برای اینکه بتونید شکایتتون رو ثبت کنید، باید این مراحل رو به ترتیب انجام بدید:

1. الف) ثبت نام تو سامانه ثنا: این اولین و مهم ترین قدمه. سامانه ثنا همون سامانه ابلاغ قضاییه که هر کسی که میخواد کار قضایی داشته باشه، چه شاکی باشه چه متهم، باید توش ثبت نام کنه. بدون ثبت نام تو ثنا، نمیتونید هیچ شکایتی رو ثبت کنید یا ابلاغیه های دادگاه رو دریافت کنید. پس اول از همه به یه دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید و ثبت نامتون رو انجام بدید.
2. ب) مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: بعد از ثبت نام تو ثنا، باید با مدارک کامل برید سراغ دفاتر خدمات الکترونیک قضایی. اینجا یه شکواییه (یعنی همون فرم شکایت رسمی) رو براتون تنظیم و ثبت می کنن. تو این شکواییه باید تمام جزئیات مربوط به جرم، فرد مجرم (اگه می شناسید)، زمان و محل وقوع جرم و هر چیزی که به پرونده کمک می کنه رو بنویسید.
3. ج) تهیه مستندات: این مرحله از مهم ترین بخش های شکایته. تو فضای مجازی، مدرک اصلی شما، همین چیزاییه که تو اینترنت وجود داره. هرچی مدرک قوی تری داشته باشید، شانس موفقیتتون تو دادگاه بیشتره. مدارک مهمی که باید جمع آوری کنید شامل ایناست:
   • اسکرین شات ها: از پیج، کانال، پیام، پست یا هر جایی که مطلب کذب منتشر شده. حواستون باشه که اسکرین شات ها باید کامل باشن و تاریخ و زمان انتشار رو هم نشون بدن.
   • لینک ها و آدرس صفحات: آدرس دقیق اون صفحات یا کانال ها رو یادداشت کنید یا کپی کنید.
   • آی دی ها: اگه آی دی (ID) یا نام کاربری فرد مجرم رو تو تلگرام، اینستاگرام یا پلتفرم دیگه دارید، حتماً اونو ثبت کنید.
   • تاریخ و زمان انتشار: هر چقدر دقیق تر تاریخ و زمان رو بدونید، برای پیگیری بهتره.
   • شهادت شهود: اگه کسی دیده یا شنیده که اون مطالب توسط چه کسی و چطور منتشر شده، می تونید از شهادتش استفاده کنید.

یادتون باشه که هر چقدر مدارکتون کامل تر و مستندتر باشه، کار پلیس فتا و دادسرا برای رسیدگی به پرونده راحت تره و زودتر به نتیجه می رسید. این مدارک دیجیتالی، اعتبار بالایی تو مراجع قضایی دارن.

کی به این شکایتا رسیدگی میکنه؟

بعد از اینکه شکایتتون رو ثبت کردید، پرونده وارد مراحل قضایی میشه. مراجع صالحی که به این جرم رسیدگی می کنن، اینا هستن:

1. الف) دادسرای جرائم رایانه ای: اولین جایی که پرونده شما میره، دادسرای جرائم رایانه ایه. وظیفه این دادسرا، انجام تحقیقات مقدماتی و جمع آوری اطلاعاته. یعنی اول می بینه اصلاً جرمی اتفاق افتاده یا نه، کی مرتکب شده و مدارک چقدر محکمه پسنده.
2. ب) پلیس فتا: پلیس فتا بازوی تخصصی دادسرا تو زمینه جرائم رایانه ایه. کارشناسای این بخش، تو جمع آوری و تحلیل ادله دیجیتالی (مثل ردگیری آی پی، اطلاعات سرورها و…) خیلی ماهِرن و به دادسرا کمک می کنن تا مجرم رو شناسایی و مدارک رو تکمیل کنه.
3. ج) دادگاه کیفری دو: بعد از اینکه تحقیقات دادسرا کامل شد و تشخیص داده شد که جرم واقع شده و دلایل کافی برای محاکمه وجود داره، پرونده به دادگاه کیفری دو فرستاده میشه. اینجا همون جاییه که قاضی حرفای دو طرف رو گوش میده و در نهایت حکم صادر می کنه.

در مورد صلاحیت محلی دادگاه ها هم یه نکته هست: چون جرائم فضای مجازی معمولاً مکان مشخصی ندارن، دادگاه یا دادسرای محل وقوع جرم (مثلاً جایی که مجرم از اونجا اینترنت استفاده کرده) یا محل سکونت شاکی یا متهم، می تونه صالح به رسیدگی باشه. اینو معمولاً کارشناسان پلیس فتا و دادسرا مشخص می کنن.

بعد از شکایت چه اتفاقی میفته؟

فرآیند رسیدگی بعد از ثبت شکایت تقریباً این شکلیه:

اول، دادسرا تحقیقات مقدماتی رو شروع می کنه و اگه لازم باشه، پرونده رو به پلیس فتا میفرسته. پلیس فتا با ابزارهای تخصصی خودش، مجرم رو شناسایی می کنه و مدارک رو جمع آوری میکنه. اگه دادسرا به این نتیجه برسه که جرم واقع شده و دلایل کافی علیه متهم وجود داره، قرار جلب به دادرسی صادر می کنه و پرونده رو به دادگاه کیفری دو ارجاع میده. تو دادگاه، شاکی و متهم فرصت دارن از خودشون دفاع کنن و دلایلشون رو ارائه بدن. در آخر، قاضی با توجه به همه شواهد و مدارک، رای محکومیت یا برائت رو صادر می کنه.

نکات حقوقی مهمی که درباره نشر اکاذیب باید بدونیم

وقتی پای قانون و جرم و مجازات میاد وسط، یه سری اصطلاحات و نکات مهم حقوقی هست که دونستن شون خالی از لطف نیست. این نکات به شما کمک میکنه تا دید بازتری نسبت به ماده قانونی نشر اکاذیب در فضای مجازی داشته باشید، چه به عنوان شاکی و چه به عنوان کسی که ممکنه ناخواسته متهم بشه.

قابل گذشت یا غیرقابل گذشت؟

این یه سوال خیلی مهمه که تو پرونده های کیفری مطرح میشه. جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی، یه جرم قابل گذشته. یعنی چی؟ یعنی شروع به رسیدگی به این جرم فقط با شکایت شاکی خصوصی ممکنه. اگه کسی شکایت نکنه، دادسرا و دادگاه نمی تونن خودشون وارد عمل بشن و پرونده رو باز کنن. از اون مهم تر، اگه شاکی (یعنی همون کسی که ازش شکایت شده) تو هر مرحله ای از پرونده، حتی بعد از صدور حکم اولیه، رضایت بده و بگه من گذشت کردم، پرونده متوقف میشه و دیگه ادامه پیدا نمی کنه. این ویژگی برای متهم یه فرصته که با جلب رضایت شاکی، از مجازات خلاص بشه یا حداقل مجازاتش تخفیف پیدا کنه.

مطلق یا مقید؟

نکته دیگه اینه که جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی، یه جرم مطلقه. حالا این یعنی چی؟ یعنی برای اینکه این جرم ثابت بشه و بگیم فلانی مرتکب نشر اکاذیب شده، لازم نیست حتماً ثابت بشه که ضرر مادی یا معنوی هم به شاکی وارد شده. همین که فرد با سوء نیت (قصد ضرر زدن یا تشویش اذهان عمومی) اون مطالب دروغ رو منتشر کرده باشه، جرم واقع شده. البته اگه ضرری هم وارد شده باشه، تو تعیین میزان مجازات میتونه تاثیرگذار باشه و حتی میشه برای جبران اون ضرر، شکایت حقوقی جداگانه هم کرد، ولی برای اثبات خودِ جرم، لازم نیست حتماً ضرر رو ثابت کنید.

کی باید ثابت کنه حرفا دروغه؟

تو پرونده های نشر اکاذیب، وظیفه اثبات کذب بودن مطالب منتشر شده، به عهده شاکیه. یعنی شما که شاکی هستید، باید به دادگاه نشون بدید که اون مطالبی که در موردتون پخش شده، حقیقت نداره و دروغه. اگه نتونید این رو ثابت کنید، پرونده ممکنه به نفع متهم تموم بشه. البته تو بعضی موارد، اگه متهم خودش بتونه ثابت کنه که حرفاش واقعیت داشته، تبرئه میشه.

اگه به نشر اکاذیب متهم شدیم، چطور از خودمون دفاع کنیم؟

اگه خدای نکرده شما متهم به نشر اکاذیب شدید، هنوز هم راه های دفاعی دارید. مهم ترین این راه ها اینا هستن:

• اثبات صحت مطالب: اگه بتونید ثابت کنید که مطالبی که منتشر کردید، دروغ نبوده و واقعیت داشته، از اتهام تبرئه میشید.
• اثبات عدم قصد اضرار یا تشویش (عدم سوء نیت): همونطور که گفتیم، قصد و نیت مجرمانه خیلی مهمه. اگه بتونید ثابت کنید که قصدی برای ضرر زدن به کسی یا تشویش اذهان عمومی نداشتید، باز هم میتونه به نفعتون باشه. مثلاً شاید اون مطلب رو به اشتباه و بدون اطلاع از کذب بودنش منتشر کردید و قصد بدی نداشتید.
• عدم انتساب مستقیم یا غیرمستقیم: اگه بتونید ثابت کنید که اصلاً اون مطالب رو شما منتشر نکردید یا به شما ربطی نداره، اون وقت هم از اتهام خلاص میشید.

فرق نشر اکاذیب با افترا و توهین چیه؟

گاهی وقتا نشر اکاذیب با جرائمی مثل افترا و توهین قاطی میشه، چون به نظر میاد شبیه همن. اما تو قانون، تفاوت های مهمی بینشون وجود داره. بیاین تو این جدول یه مقایسه کوچیک داشته باشیم:

ویژگی	نشر اکاذیب	افترا	توهین
موضوع جرم	اخبار یا مطالب کذب (دروغ)	نسبت دادن یک عمل مجرمانه به دیگری	استفاده از الفاظ رکیک و توهین آمیز
قصد اصلی	قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی/مقامات رسمی	قصد متهم کردن فرد به جرمی که انجام نداده	قصد تحقیر و خوار کردن شخص
نیاز به کذب بودن	بله، حتماً باید دروغ باشد	بله، حتماً باید عمل مجرمانه نسبت داده شده دروغ باشد	خیر، فقط کافیست الفاظ توهین آمیز باشد
جرم مطلق/مقید	مطلق (نیاز به ورود ضرر ندارد)	مطلق (نیاز به ورود ضرر ندارد)	مطلق (نیاز به ورود ضرر ندارد)
قابلیت گذشت	قابل گذشت	قابل گذشت	قابل گذشت
مواد قانونی اصلی	ماده 18 قانون جرائم رایانه ای (برای فضای مجازی)، ماده 698 قانون مجازات اسلامی (برای فضای سنتی)	ماده 697 قانون مجازات اسلامی	ماده 608 قانون مجازات اسلامی

همونطور که می بینید، تفاوت های کلیدی دارن. مثلاً تو افترا، حتماً باید یه عمل مجرمانه رو به کسی نسبت بدیم، در حالی که تو نشر اکاذیب، ممکنه یه خبر دروغ عادی باشه. یا تو توهین، بحث بر سر حرف های زشت و رکیکه نه لزوماً دروغ بودن یک ادعا.

چرا باید از وکیل متخصص جرائم رایانه ای کمک بگیریم؟

پرونده های مربوط به جرائم فضای مجازی، مخصوصاً نشر اکاذیب، میتونه حسابی پیچیده باشه. هم به خاطر ماهیت فنی و دیجیتالی ادله و هم به خاطر ریزه کاری های حقوقی. برای همین، کمک گرفتن از یه وکیل متخصص جرائم رایانه ای میتونه خیلی بهتون کمک کنه:

• تخصص و تجربه: وکیل متخصص، با قوانین و رویه های قضایی این حوزه کاملاً آشناست و میدونه چطور باید پرونده رو پیش برد.
• سرعت عمل: وکیل میتونه پرونده رو سریع تر پیگیری کنه و از اتلاف وقت جلوگیری کنه.
• جمع آوری ادله: وکیل میتونه بهتون کمک کنه تا مدارک و مستندات قوی و قابل قبول برای دادگاه جمع آوری کنید.
• دفاع مؤثر: اگه متهم شدید، وکیل میتونه بهترین راه های دفاعی رو براتون پیدا کنه و از حقتون دفاع کنه.

پس، اگه با این جور مشکلات روبرو شدید، حتماً قبل از هر کاری با یه وکیل متخصص مشورت کنید. یه ضرب المثل قدیمی میگه کار را به کاردان بسپار.

چطور از دست نشر اکاذیب در امان باشیم یا خودمون این جرم رو انجام ندیم؟

پیشگیری همیشه بهتر از درمانه، مخصوصاً وقتی صحبت از آبرو و مسائل حقوقی باشه. برای اینکه هم خودمون تو دام نشر اکاذیب نیفتیم و هم قربانی این جرم نشیم، لازمه یه سری نکات رو رعایت کنیم:

• قبل از اینکه خبری رو پخش کنی، مطمئن شو راسته: این مهم ترین قانونه! هر وقت یه خبر، عکس یا فیلمی به دستتون رسید، قبل از اینکه دکمه فوروارد رو بزنید، یه لحظه مکث کنید. از چند منبع معتبر دیگه هم چک کنید که آیا اون خبر واقعیت داره یا نه. مخصوصاً خبرهایی که خیلی عجیب و غریب به نظر میان.
• هر چیز مشکوکی رو بازنشر نکن: اگه به درستی یه مطلب شک دارید، بهترین کار اینه که اصلاً پخشش نکنید. حتی اگه نیت بدی هم نداشته باشید، ممکنه همون بازنشر ناخواسته، شما رو درگیر پرونده های قضایی کنه.
• به حریم خصوصی بقیه احترام بذار: هیچ وقت عکس، فیلم یا اطلاعات خصوصی افراد رو بدون اجازه خودشون منتشر نکنید. حتی اگه فکر می کنید برای خودتون جذابه، این کار میتونه عواقب قانونی جدی داشته باشه و به عنوان هتک حیثیت یا نشر اکاذیب (اگه دستکاری شده باشه) حساب بشه.
• تو فضای آنلاین هم محترمانه حرف بزن: یادتون باشه که پشت گوشی و کامپیوتر هم آدم نشسته . هر چیزی که تو دنیای واقعی نمیتونیم به کسی بگیم، تو فضای مجازی هم نباید بگیم. ادب و احترام رو همیشه حفظ کنید و از توهین یا نسبت دادن حرفای بد به بقیه خودداری کنید.

با رعایت همین چند تا نکته ساده، میتونیم فضای مجازی رو هم برای خودمون و هم برای بقیه امن تر و دوستانه تر کنیم و از دردسرهای قانونی احتمالی هم دور بمونیم. به قول معروف، حرف حساب، جواب نداره!

نتیجه گیری

توی این مقاله، حسابی در مورد ماده قانونی نشر اکاذیب در فضای مجازی گپ زدیم و دیدیم که چقدر این موضوع تو دنیای امروز ما مهمه. یاد گرفتیم که نشر اکاذیب یعنی چی، چه ارکانی داره که باعث میشه جرم حساب بشه و چه مجازات هایی برای کسی که این کارو میکنه در نظر گرفته شده. همچنین فهمیدیم که چطور میشه از این جرم شکایت کرد و چطور از خودمون دفاع کنیم.

شاید مهم ترین حرفی که میشه از این همه بحث گرفت، اینه که مسئولیت پذیری تو فضای مجازی حرف اول رو میزنه. هر پستی که میذاریم، هر خبری که بازنشر می کنیم، و هر حرفی که تو کامنت ها میزنیم، میتونه عواقب حقوقی داشته باشه. پس بهتره که همیشه حواس جمع باشیم و قبل از هر کاری، یه لحظه فکر کنیم. یادمون باشه که قانون، برای حمایت از همه ماست، چه اونایی که قربانی نشر اکاذیب میشن و چه اونایی که ممکنه ناخواسته مرتکب این جرم بشن. اگه یه روزی با همچین مشکلی روبرو شدید، فراموش نکنید که مشاوره با یه وکیل متخصص جرائم رایانه ای، بهترین راه حله تا بتونید از حقوق خودتون دفاع کنید.