محصولات دانش‌بنیان در تمام قاره‌های دنیا/سهم صادراتی شرکت‌های فناور چقدر است؟

خبرگزاری علم و فناوری نوتیفیکیت- گروه علم و فناوری، میترا سعیدی کیا؛ «تولید دانش‌بنیان، محصولات ما را رقابت‌پذیر خواهد کرد»؛ جمله ای که مقام معظم رهبری همواره در سخنرانی هایشان به صورت مستقیم و غیر مستقیم به آن اشاره می کنند. زمانی این موضوع در اوج بود که سال ۱۴۰۱ از سوی ایشان به‌عنوان سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نام‌گذاری شد. رهبر انقلاب در سخنرانی نوروزی، با تعریف معنای اقتصاد دانش‌بنیان تأکید کردند و گفتند: «اقتصاد دانش‌بنیان موجب کاهش هزینه‌های تولید میشود؛ بهره‌وری را افزایش میدهد که امروز یکی از مشکلات ما کاهش بهره‌وری است؛ کیفیّت محصول را افزایش میدهد، بهبود میبخشد و محصولات را رقابت‌پذیر میکند؛ یعنی در بازار‌های جهانی، ما میتوانیم از این محصولات به عنوان محصولات رقابت‌پذیر استفاده کنیم.»

حال دو سه سالی که از منویات مستقیم حضرت آقا درباره رقابت پذیر بودن محصولات می گذرد نشان می دهد همچنان موضوعات صادرات دانش بنیان و استفاده از ظرفیت‌های علمی و فناورانه برای پیشبرد اهداف سیاسی و استفاده از ظرفیت‌های دیپلماتیک برای پیشبرد اهداف تکنولوژی محور داغ است. صادراتی که منجر به رقابت پذیر بودن محصولات بر پایه فناوری می شود. این وظیفه معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری خصوصا مرکز تعاملات بین الملل این نهاد را سنگین تر می کند. 

در راستای اهمیت موضوع تعاملات فناورانه بین المللی و رقابت پذیر کردن محصولات با امیرحسین میرآبادی رئیس مرکز تعاملات بین المللی معاونت عملی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری به گفتگو نشستیم تا از آخرین وضعیت تعاملات بین المللی بر پایه فناوری و فرآیند ایجاد بازار رقابتی برای کالاها و خدمات دانش بنیان آگاه شویم.

مشروح گفتگو به شرح زیر است؛

*آقای دکتر به عنوان اولین سوال درباره آخرین تعاملات بین المللی بر پایه فناوری توضیح بفرمایید و آیا طی یکی دوسال اخیر برای گسترش ارتباطات بین المللی گامی برداشته اید؟

میرآبادی: طی دو، سه سال گذشته تعاملات بین المللی در حوزه فناوری گسترش جدی پیدا کرد. رویکرد شاخصی که دنبالش بودیم تنوع بخشی به مقاصد تعاملاتی بین المللی جمهوری اسلامی ایران بود.

تمام تلاش‌مان را کردیم که تنوع بیشتری بدهیم و با حوزه‌های جغرافیایی متنوع تری در دنیا تعامل داشته شده باشیم.

*نتیجه این تنوع بخشی به تعاملات منجر به ارتباط با چه کشورهایی شده است؟

 میرآبادی: تعاملات زیادی با کشور‌های آفریقایی، منطقه آمریکای لاتین، CIS، آسیای مرکزی تعریف کردیم. نتیجه این بود که بالاخره این موضوع در بین شرکت‌های دانش‌بنیان و در زیست بوم علم و فناوری کشور هم یک امیدآفرینی داشت و هم باعث شد که آنها هم تحرک جدی تری نسبت به تعریف پروژه‌های بین المللی چه از باب تنظیم روابط شان با کشور‌های دیگر و شرکت‌های خارجی و چه از بابت تامین نیاز‌های شان از کشور‌های دیگر داشته باشند. بعد بعدی هم بازار‌های صادراتی و اقتصاد دانش بنیان بین المللی بود. 

*آماری درباره میزان صادراتی یکی دو سال اخیر ارائه می فرمایید؟

 میرآبادی: به صورت کلی در سال ۱۴۰۲ حتی نسبت به ۱۴۰۱جهش خیلی خوبی داشتیم. 

بنابر آمار رسمی که گمرک جمهوری اسلامی ایران در یک گزارش رسمی ارسال کرده، پایان ۱۴۰۲ دو میلیارد و پانصد و شش میلیون دلار آمار صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان بوده، این عدد در پایان ۱۴۰۱ هشتصد و هفتاد میلیون دلار بوده است. این تقریبا رشد سه برابری را نسبت به ۱۴۰۱ نشان میدهد اگر نسبت به سه سال قبل در نظر بگیریم از سال ۹۹ تا ۱۴۰۲ تقریبا صادرات دانش بنیان‌ها ۸، ۹ برابر افزایش یافته است

واقعا شاهد حرکت‌های جهشی بودیم که به دلیل محصولات و خدمات دانش بنیان بوده است.برای این منظور خدمات و محصولات مهم بوده اند. محصولات و خدمات دانش‌بنیان به قدری کیفیت، جذابیت و بازار پسندی در خارج از کشور دارند که امکان بازاریابی و ورود به بازارشان فراهم است و می‌توانند سهم قابل توجهی از بازار‌های خارجی را بگیرند.

*همه این صادرات در اقتصاد دانش بنیان تاثیرگذار است؛ چقدر از این دانش بنیانها در تجارت نقش دارند؟

 میرآبادی: هدفمان این است اقتصاد دانش بنیان و سهم شرکت‌های دانش بنیان از اقتصاد کلان کشور را افزایش بدهیم. تقریبا حدود ۲.۵ درصد از تجارت خارجی کشور را در دانش بنیان‌ها داریم که عدد خوبی است، فقط دانش بنیان‌ها در صادرات غیر نفتی عدد خوبی است و در حال رشد است. دانش بنیان‌ها چون ارزش افزوده بالایی دارند میزان تاثیرگذاری شان در اقتصاد به همان نسبت بیشتر است لذا جذابیت اقتصادی صادرات دانش بنیان متفاوت از صادرات محصولات متداول مانند میوه جات، سبزیجات و خشکبار است، اینها هم صادرات غیر نفتی هستند ولی صادرات دانش بنیان به دلیل ارزش افزوده بالاتری که دارند می‌تواند در اقتصاد کلان کشور اثر معناداری داشته باشند.

*چقدر مرکز تعاملات مسیر تعامل با کشورها و شرکتهای خارجی را به جز تسهیل صادرات برای دانش بنیان ها فراهم می کند؟

 میرآبادی: در حوزه تعاملات و گفتگو‌هایی که در دو، سه سال گذشته با دولت‌های مختلف داشتیم زمینه حضور شرکت‌های دانش‌بنیان را در کشور‌های دیگر خیلی خوب فراهم کردیم؛ همچنین فرصت حضور شرکت‌های خارجی در همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی را در ایران طوری مهیا کردیم که به عنوان مثال در همه نمایشگاه‌های فناوری پایه کشور شرکت‌های خارجی حضور فعال دارند، به این دلیل است که تعامل را بین دو دولت شکل دادیم و توافق کردیم ما در رویداد‌های شما شرکت می‌کنیم، شما هم در رویداد‌های ما حضور پیدا کنید. همین حضور زمینه ارتباط را فراهم کرده که شرکت‌ها بتوانند باهم تعامل کنند، هم بازار بگیرند، هم از طریق ارتباطات بین المللی تامین نیاز انجام بدهند.

نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه کرد این است که ما همیشه به دنبال یک شعاری هستیم به نام «ایران قوی فنآور یا ایران پیشرفته فناور». این باید برای ما تبدیل به برند شود و در بعد بین الملل هر جا صحبت از ایران می‌شود. اکنون ایران را همه به عنوان کشور دارنده منابع نفت و گاز در دنیا می‌شناسند، یعنی ایران یک کشور نفتی است یا هر جا صحبت از محصولات ایرانی می‌شود؛ زعفران و فرش و پسته که محصولات ارزشمند هم هستند به میان می‌آید.

اما ما باید پرچم ایران پیشرفته فناور را در دنیا بالا ببریم، اگر بتوانیم به این افق دست پیدا کنیم وقتی با مخاطب خارجی صحبت می‌کنیم، صحبت از ایران پیش می‌آید اولین چیزی که به ذهنش متبادر می‌شود یک کشور فنآور باشد. آن زمان ما توانسته ایم به هدف غایی مان برسیم، این نکته مهمی است، به همین دلیل در تمام تعاملات تلاش کردیم منظور تعاملات کلان است نه تعاملاتی که از سمت معاونت علمی شکل گیرد، بالاخره معاونت علمی مأموریتش فناوری است و همه تعاملات خودش هم از جنس فناوری است.

اما تعاملاتی که در سطوح عالی انجام می‌شود مثل سفر‌های خارجی رئیس جمهور، حضور شرکت‌های دانش‌بنیان یا محصولات دانش‌بنیان یا حتی طراحی‌هایی که بروز دانش‌بنیان داشته باشد بسیار پررنگ بوده و نتایج آن را هم دیده ایم، به هر حال گفت‌وگوی سران دو کشور که همیشه موضوع علم و فناوری یکی از محور‌های کلیدی باشد باعث می‌شود توجه آن کشور به ایران از بعد فناوری هم تقویت شود، خوشبختانه در دو، سه سال گذشته این اتفاق با قوت خیلی خوبی رقم خورده و تعاملات خوبی شکل گرفت، زمینه سازی‌هایی که از طریق گفت‌وگوی بین با روسای جمهور شکل گرفت بسیار ارزشمند بود؛ بنابراین ما باید این مساله را تقویت کنیم، در کشور‌های مختلف هرجا هیاتی از دولت یک کشور می‌رود یک گروه از شرکت‌های فناور هم همراهی می‌کنند و از فرصت دیدار‌های عالی رتبه برای شکل گیری تعاملات اقتصادی استفاده می‌شود، این مدل خوبی است. 

*از اقدامات جالبی که در تعاملات فناورانه به کار گرفته اید چه بوده است؟

میرآبادی: یکی از کار‌هایی که کردیم اهدای هدایای فناورانه توسط رئیس جمهور و سایر مقامات بود. رئیس جمهور، معاون اول، هیات‌های پارلمانی، حتی سفرای مان که در کشور‌های دیگر مستقر می‌شوند و در دیدار اول سفیر وقتی در یک منطقه مستقر می‌شود، در دیدار اول برای تسلیم استوار نامه باید با رئیس جمهور آن کشور باشد، تلاش کردیم موضوع اهداء هدیه فناورانه را به تناسب ظرفیت‌هایی که در آن کشور وجود دارد، جا بیندازیم.

این ظرفیت هدایای فناورانه خودش یک ابزار دیپلماسی فناوری است.

دیپلماسی فناوری حتی می‌تواند مقدم‌تر از دیپلماسی سیاسی باشد به این دلیل که همه کشور‌ها به حوزه علم و فناوری علاقه هستند و زمینه همکاری خوبی بین کشور‌ها فراهم است لذا دیپلماسی فناوری می‌تواند بستر سازی و مسیر را هموار کند که سایر بعد‌های دیپلماسی هم بر آن سوار شوند تا این تعاملات بین المللی را شکل دهند لذا ما از همه ابزار‌هایی که تقویت کننده دیپلماسی فناوری است، استفاده می‌کنیم.

*قطعا اقداماتی که مرکز تعاملات بین المللی انجام میدهد که شرکتهای دانش بنیان با توانمندی صادراتی مشخص می شود؛ پیش از اینها، چنین شرکتهای در باشگاه صادراتی شناخته می شدند؛ در این خصوص آخرین وضعیت را توضیح بدهید.

میرآبادی: این باشگاه از طریق ارزیابی مستمر شرکت‌های دانش‌بنیان به لحاظ توانمندی صادراتی در طول سال، فعالیت انجام می‌دهد. در حال حاضر بیش از دو هزار و پانصد شرکت را ارزیابی کردیم که توانمندی صادراتی دارند. این شرکت‌ها در گروه‌های پنج ستاره، چهار ستاره، سه ستاره، دو ستاره و مستعد صادراتی تقسیم بندی شده اند. برنامه‌های حمایتی ما به سمتی است که این شرکت‌ها از لایه‌ای که قرار دارند به لایه بعدی برسانیم، یعنی برای دو ستاره‌ها برنامه‌های توانمندسازی اجرا کنیم که سال بعد به سه ستاره و چهار ستاره تبدیل شوند. مستعد‌ها را در قالب شرکت ستاره دار بیاوریم. برنامه‌ای است که از طریق کریدور صادرات دنبال می‌کنیم. 

*خارج از این ۲۵۰۰ شرکت که در باشگاه هستند، کلا ۱۰ هزار شرکت داریم که برخی صادر می‌کنند و برخی در باشگاه هستند، گروهی وجود دارد شرکت‌هایی که در باشگاه نیستند را بررسی کند؟

میرآبادی: این یکی از شاخص هاست، چون عضویت در باشگاه پیچیده نیست، اگر فراخوانی برای رویدادی می‌دهیم و ۳۰ شرکت ثبت نام می‌کنند ممکن است ۵ شرکت در باشگاه نباشند، به این ۵ شرکت می‌گوییم باید در باشگاه‌ها فرم‌ها را پر کنید، ارزیابی تان انجام شود تا ببینیم در چه سطحی هستند.  برای رویداد اگر عضو باشگاه نباشند باید عضو شوند. چون ما دامنه ارزیابی باشگاه را افزایش می‌دهیم. به غیر از آن نمی‌توانیم شرکتی را ارزیابی کنیم، اگر شرکتی صادرات داشته و توانمند صادراتی است عضو باشگاه می‌شود. شاید ۱۳، ۱۵ درصدشان شرکت‌های صادراتی باشد. 

*شرکتهایی عضو باشگاه صادراتی هستند و همواره زیر نظر مرکز تعاملات معاونت علمی فعالیت می کنند؛ به نظر شما چطور سهم صادراتی دانش بنیان ها افزایش می یابد؟

میرآبادی: یکی از کار‌های دیگری که انجام می دهیم این است که سهم شرکت‌های دانش‌بنیان صادراتی را افزایش بدهیم.

*به سهم صادراتی دانش بنیان ها اشاره کردید؛ قبل ازاینکه به اقدامات خود اشاره کنید بفرمایید سهم دانش بنیانها در صادرات طی دو سه سال اخیر چقدر بوده است؟

 میرآبادی: سهم صادراتی دانش بنیان ها در سال ۱۴۰۱ برابر با ۹ درصد، در سال ۱۴۰۲ برابر با ۱۴ درصد بوده است. تلاش می‌کنیم شرکت‌های بیشتری صادرکننده باشند. این هم اقدامی است که انجام می‌دهیم به همین دلیل عضویت در باشگاه برای شرکت‌ها مزیتی می‌آورد که ارزیابی شوند و از حمایت‌های باشگاه استفاده کنند و در برنامه‌های توانمندسازی مان شرکت کنند.

آخرین آمار صادراتی که از گمرک داریم، دو میلیارد و پانصد و شش میلیون دلار است که عدد واقعا خوبی است. تعداد مقاصد صادراتی سال گذشته ۱۰۳ مقصد بوده است.

*صادرات بیشتر به چه کشورهایی بوده است؟

میرآبادی: توانسته ایم به همه قاره‌های دنیا صادرات داشته باشیم، سال ۱۴۰۱ این مقاصد ۸۷ مقصد بوده که در ۱۴۰۲ به ۱۰۳ مقصد رسیده است. مهم برای ما حضور مستمر و پیوسته است، چون اگر حضور مقطعی داشته باشیم و صادرات مقطعی باشد نشان می‌دهد آن محصول یا بازار پسندی ندارد یا ایرادی دارد که مقطعی از آن خریده اند و بعد توقف داده اند. ما حضور پیوسته و مستمر را هم حمایت می‌کنیم که اگر محصولی وارد بازار یک کشور همسایه شد دیگر همیشه سهم بازار را آنجا داشته باشد.