الهه جعفرزاده: تالاب های حاشیه دریای کاسپین از میانکاله تا انزلی و الیمالات به عنوان سرمایه های بی بدیل زیست محیطی ایران با تهدیدات فزاینده ای از جمله فعالیت های صنعتی غیرقانونی آلودگی و اثرات تغییرات اقلیمی مواجه اند.
مهدی زارع زلزله شناس و استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در تحلیلی جامع با تمرکز بر پروژه جنجالی پتروشیمی میانکاله زنگ خطر را برای این اکوسیستم های شکننده به صدا درآورده و بر ضرورت اقدام فوری برای حفاظت از آن ها تأکید می کند.
او به نوتیفیکیت می گوید: «شبه جزیره میانکاله -ذخیره گاه زیست کره یونسکو- در سواحل جنوب شرقی دریای کاسپین به دلیل تنوع زیستی به عنوان یک توقفگاه حیاتی برای پرندگان مهاجر عمل می کند. میانکاله با چالش های رواناب کشاورزی حاوی آفت کش ها و کودها تخلیه زباله های صنعتی به بدنه های آبی مجاور و فعالیت های گردشگری غیرقانونی مواجه است. افزایش دما سرعت تبخیر در منطقه تالاب را تشدید کرده و همراه با کاهش ورودی آب شیرین به دلیل پروژه های انحراف آب در بالادست این امر به شور شدن اکوسیستم میانکاله منجر شده است.»
تخلفات جدید در ذخیره گاه زیست کره میانکاله
زارع به فعالیت های غیرقانونی اخیر در مرتع حسین آباد بخشی از ذخیره گاه زیست کره میانکاله اشاره می کند که با وجود توقف قضایی پروژه پتروشیمی میانکاله در سال ۱۴۰۲ همچنان ادامه دارد.
او بیان می کند: «به گزارش عصر ایران (۲۷/۱/۱۴۰۴) مرتع ۴۰۰ هکتاری حسین آباد که بخشی از ذخیره گاه زیست کره میانکاله است شاهد تخلفات جدیدی است. پروژه پتروشیمی میانکاله با حکم قضایی و فشارهای مردمی در سال ۱۴۰۲ متوقف شد. گزارش ها حاکی از فعالیت های عمرانی غیرمجاز از جمله ساخت سوله ای جدید در این منطقه است. بر اساس مشاهدات شاهدان عینی از چندی پیش تریلی های حامل پایه های فلزی پیش ساخته سوله به محوطه ای ۹۰ هکتاری در مرتع حسین آباد وارد شده اند. این محوطه که با حصارهای بلند محصور شده قرار بود میزبان پتروشیمی مازندران (میانکاله) باشد. یکی از دامداران محلی می گوید: “تریلی ها صبح تا غروب می آمدند. حدود ۳۰ تا ۴۰ تریلی پایه های فلزی سوله آوردند. بارشان را تخلیه کردند و خالی برگشتند. لودر و کامیون هم شن و ماسه می آوردند شاید ۶۰ تا ۷۰ سرویس برای آماده سازی بستر.”
جهانگیر سخنگوی قوه قضائیه نیز روز ۲۷ فروردین گفت که در مورد پروژه پتروشیمی در میانکاله با توجه به اینکه واگذاری اراضی ملی منطقه حسین آباد بهشهر جهت طرح احداث پتروشیمی میانکاله برخلاف ضوابط و مقررات قانونی مربوط بود در سال ۱۴۰۱ دادستان وقت کل کشور طی نامه ای به وزیر جهاد کشاورزی تأکید کرد که موضوع واگذاری اراضی در هیئت نظارت مطرح و نسبت به فسخ قرارداد و استرداد اراضی مذکور اقدام لازم به عمل آید.»
بحران دریای کاسپین و تالاب های وابسته
کاهش سطح آب دریای کاسپین تأثیرات مخربی بر تالاب های وابسته مانند میانکاله و خلیج گرگان گذاشته و بقای اکوسیستم منطقه را تهدید می کند.
زارع در این باره خاطرنشان می کند: «دریای کاسپین طی سی سال از سال ۱۳۷۴ تاکنون ۱.۶ متر از آب خود را از دست داده است با پیش بینی کاهش ۴ تا ۶ متری تا بیست و پنج سال بعدی به دلیل تغییرات اقلیمی و کاهش جریان رودخانه ها مواجه است. بدون اصلاحات سیستمی ایران نه تنها یک کانون تنوع زیستی بلکه یک حائل حیاتی در برابر سوانح اقلیمی را برای میلیون ها ساکن ساحلی از دست می دهد. حفاظت از این تالاب ها فقط یک الزام محیط زیستی نیست بلکه راه نجاتی برای نسل های آینده است. تالاب های میانکاله به سطح آب کاسپین وابسته است و به همین ترتیب با کاهش رویشگاه ها مواجه هستند. کانال چاپاقلی که زمانی آبراه بزرگی بود که خلیج گرگان را به دریای کاسپین متصل می کرد اکنون تنها چند سانتی متر ژرفا دارد و ارتباط آبزیان را متوقف کرده است.»
میانکاله؛ آماجگاه تهدیدات انسانی و طبیعی
آلودگی صنعتی و مرگ پرندگان مهاجر
استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی در رابطه با به خطر افتادن حیات پرندگان مهاجر و اکوسیستم میانکاله به واسطه آلودگی ناشی از رواناب های صنعتی و کشاورزی همراه با شیوع بوتولیسم می گوید: «هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای (PAHs) به صورت رواناب های صنعتی آفت کش های کشاورزی و فاضلاب تصفیه نشده رسوبات و آب میانکاله را آلوده کرده اند.
یک مطالعه در سال ۱۳۹۹ نشان داد که غلظت PAH در نمونه های آب تا ۵۶۴ نانوگرم در لیتر مرتبط با کارخانه های پتروشیمی مزارع پرورش ماهی و زباله های شهری است. اضافه بار مواد مغذی ناشی از کودها و فاضلاب باعث شکوفایی جلبک های سمی کاهش اکسیژن – اوتروفیکاسیون- و شیوع بوتولیسم شده و بیش از ۴۰۰۰۰ پرنده مهاجر را در سال ۲۰۲۰ کشته است.»
او هم چنین اضافه می کند: «مجتمع پتروشیمی امیرآباد بهشهر در سال های اخیر مطرح شده و ساخت و ساز در این محدوده تالاب میانکاله را با آلودگی و تکه تکه شدن زیستگاه تهدید می کند. با وجود نداشتن مجوزهای زیست محیطی این پروژه تحت تحت فشار مسئولان محلی هر از گاهی -از جمله در فروردین ۱۴۰۴- مطرح می شود.»
آتش سوزی و تهدید معیشت محلی
آتش سوزی های مکرر و تخریب زیستگاه ها معیشت جوامع محلی وابسته به میانکاله را به خطر انداخته و تنوع زیستی منطقه را کاهش داده است.
مهدی زارع اشاره می کند: «آتش سوزی های جنگلی که اغلب توسط شکارچیان غیرقانونی یا غارتگران زمین ایجاد می شود بیش از ۱۰۰۰ هکتار از پوشش گیاهی میانکاله را طی پنج سال اخیر از بین برده است. میانکاله سالانه میزبان ۲۵۰ هزار پرنده مهاجر از جمله گونه های در حال انقراض مانند پلیکان دالماسی و اردک سرسفید است. شیوع اخیر بوتولیسم موجب از دست دادن زیستگاه این پرندگان شده است. تخریب تالاب معیشت وابسته به ماهیگیری (به عنوان مثال تولید خاویار) و اکوتوریسم را تهدید می کند. بیش از ۱۵ میلیون نفر در گلستان و مازندران به این اکوسیستم ها متکی هستند. تالاب های خشک طوفان های گرد و غبار را افزایش می دهند بیماری های تنفسی و تلفات کشاورزی را تشدید می کنند.»
ناکارآمدی مدیریت و پروژه های مخرب
نبود برنامه جامع مدیریت سواحل و تداخل مسئولیت ها اجرای پروژه های مخرب مانند پتروشیمی امیرآباد بهشهر را تسهیل کرده است.
زارع در این راستا توضیح می دهد: «ایران هنوز فاقد برنامه جامع مدیریت سواحل است. تداخل مسئولیت ها بین دستگاه ها و ضعف اجرای حفاظتی کنوانسیون رامسر امکان فعالیت های غیرقانونی را فراهم می کند. علی رغم هشدارها تلاش ها برای بازگرداندن جریان آب (به عنوان مثال لایروبی کانال ها) به تعویق افتاده است. ارتباط خلیج گرگان با کاسپین می تواند تا پنج سال بعد بدون مداخله موثر انسانی به طور کامل از بین برود.»
او اضافه می کند: «پروژه های صنعتی بدون اولویت محیط زیستی مانند پتروشیمی امیرآباد بهشهر دستور کارهای متضاد دولت های گذشته ما را برجسته می کنند. چنین پروژه هایی صرفا با توجیهات و قول هایی مبتنی بر تامین استاندارد یورو-۵ مجوز گرفته اند و این در حالی است که اساسا تامین چنین استانداردی هم اکنون ممکن است و از سوی دیگر اساسا طرح چنین پروژه هایی حتی با تامین استانداردهای خاص موجب مداخله محیط زیستی می شود و به دلیل حساسیت زیاد محیط زیستی در منطقه ساحل کاسپین اساس اجرای چنین طرح هایی با خسارات جبران ناپذیر همراه خواهد شد.»
زارع مؤکداً بیان می کند: «تالاب های میانکاله و خلیج گرگان در حال تخریب و فروپاشی هستند. بقای آنها منوط به اقدام فوری برای مبارزه با خشک شدن ناشی از تغییرات اقلیمی و آلودگی صنعتی و بی تفاوتی سیاسی است.»
در معرض خطر ترین اکوسیستم ایران/ تالاب انزلی یا باتلاق سمی؟
تالاب انزلی به دلیل دهه ها آلودگی صنعتی و فاضلاب شهری به یکی از آسیب پذیرترین اکوسیستم های ایران تبدیل شده است.
به گفته زارع «تالاب انزلی حدود ۲۴۰۰۰ هکتار در استان گیلان وسعت دارد و یکی از در معرض خطر ترین اکوسیستم های ایران است. دهه ها دفع بی رویه زباله های صنعتی و فاضلاب های تصفیه نشده مراکز شهری مانند رشت بخش هایی از انزلی را به باتلاق های سمی تبدیل کرده است.
فلزات سنگینی مانند سرب و جیوه در لایه های رسوبی شناسایی شده اند. ژرفای تالاب از ۱۰ متر قبل تا دهه پنجاه شمسی به کمتر از ۵۰ سانتی متر امروز به دلیل تجمع رسوب به شدت کاهش یافته است. تخریب زیستگاه به شدت بر گونه های آبزی مانند جمعیت ماهی ها اثر گذاشته است.»
تالاب الیمالات و شهرنشینی بی رویه
شهرنشینی و فعالیت های گردشگری کنترل نشده تالاب الیمالات و زیستگاه های اطراف آن را با خطر تخریب مواجه کرده است.
زارع در این زمینه اشاره می کند: «جنگل تالاب و سد آلیمالات نور در نه کیلومتری جنوب شهر نور مازندران با شهرنشینی سریع در اطراف آلیمالات منجر به جنگل زدایی و افزایش فرسایش خاک در تالاب مواجه است. فعالیت های تفریحی کنترل نشده و تجاوز به حریم تالاب به دلیل یا بهانه توسعه گردشگری زیستگاه های حیات وحش را مختل کرده است.»
آلودگی و تخریب تالاب های کاسپین جنوبی
تالاب های کاسپین جنوبی با آلودگی ناشی از فاضلاب رواناب کشاورزی و پروژه های ساختمانی دست وپنجه نرم می کنند.
مهدی می گوید: «تالاب الیمالات و تالاب های کاسپین جنوبی در معرض تخلیه فاضلاب تصفیه نشده از شهرهای اطراف دریای کاسپین هستند. پساب های صنعتی حاوی فلزات سنگین (کادمیوم) سطوح آلودگی را تشدید می کنند. رواناب کشاورزی مواد مغذی بیش از حدی مانند نیتروژن و فسفر را وارد سیستم های تالاب می کند و باعث اتروفیکاسیون می شود. رسوب گذاری ناشی از جنگل زدایی در بالادست ظرفیت ذخیره سازی آب را در تالاب هایی مانند انزلی به طور چشمگیری کاهش داده است.
این فرآیند همچنین با تغییر الگوهای جریان آب اکوسیستم های آبی را مختل می کند. پروژه های ساختمانی سیستم های زهکشی طبیعی را مختل می کنند. افزایش تقاضا برای زمین نیز منجر به تخریب زیستگاه می شود.»
راهکارهای حفاظت از تالاب ها
زارع ضمن ارائه راهکارهایی عملی برای کاهش آلودگی احیای اکوسیستم و مدیریت پایدار تالاب ها می گوید: «تصفیه فاضلاب شهری قبل از ورود به تالاب ها می تواند از آلودگی توسط عوامل بیماری زا یا فلزات سنگین جلوگیری کند. سرمایه گذاری ۴۰۰ میلیون دلاری تنها برای رفع بحران فاضلاب استان گیلان ضروری است. سیاست های گردشگری باید بین منافع اقتصادی با حفظ محیط زیست تعادل برقرار کند. احیای جنگل در بالادست می تواند نرخ رسوب را کاهش دهد. کاشت پوشش گیاهی بومی در کنار رودخانه ها باعث تثبیت ساختار خاک می شود. تشویق شیوه های کشاورزی پایدار از دست دادن خاک سطحی در رودخانه های تغذیه کننده تالاب ها را به حداقل می رساند. اقدامات سازگاری با اقلیم باید بر کاهش اثرهای تغییرات اقلیمی متمرکز باشد.»
۴۷۲۳۲
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "از میانکاله تا انزلی؛ فریاد تالاب ها برای نجات/ سطح آب دریای خزر تا ۲۵ سال آینده تا ۶ متر کاهش می یابد" هستید؟ با کلیک بر روی اجتماعی، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "از میانکاله تا انزلی؛ فریاد تالاب ها برای نجات/ سطح آب دریای خزر تا ۲۵ سال آینده تا ۶ متر کاهش می یابد"، کلیک کنید.
