قانون ۲۳ صدور چک

ماده ۲۳ قانون صدور چک به شما کمک می کند تا خیلی سریع تر و راحت تر، چک برگشتی تان را وصول کنید. این ماده قانونی، یک راه میانبر برای رسیدن به حق و حقوقتان فراهم کرده تا دیگر لازم نباشد مدت ها در پیچ و خم دادگاه ها گرفتار شوید و بتوانید به سرعت به پولتان برسید.

چک، مثل یک قول شفاهی نیست که بشود به راحتی زیرش زد! این سند مالی مهم، توی معاملات روزمره و کسب وکارهای ما جایگاه ویژه ای داره. اصلاً فکرش را بکنید، چقدر از خرید و فروش ها و بده بستان ها با همین چک ها انجام می شه. ولی خب، همیشه همه چیز گل و بلبل نیست و گاهی وقتا چرخ روزگار جوری می چرخه که چکی که دست شماست، برگشت می خوره و اون موقع است که دیگه دغدغه های آدم شروع می شه.

مدت ها بود که برای وصول یه چک برگشتی، باید یه مسیر طولانی و پردردسر رو طی می کردیم. شکایت کیفری، دادخواست حقوقی، همه این ها زمان بر بود و گاهی اوقات صاحبان چک رو از گرفتن حقشون ناامید می کرد. همین شد که قانون گذار دست به کار شد و با اصلاح قانون صدور چک در سال ۱۳۹۷، یه ماده جدید به اسم ماده ۲۳ قانون صدور چک رو به وجود آورد. این ماده، مثل یه قهرمان می مونه که اومده تا کار وصول مطالبات رو از طریق چک خیلی سریع تر و بی دردسرتر کنه. دیگه لازم نیست مثل قبل، ماه ها و سال ها دنبال پولتون بدوید، بلکه با این قانون می تونید یه جورایی میانبر بزنید و زودتر به نتیجه برسید.

۱. درک ماده ۲۳ قانون صدور چک: متن و مفهوم کلی

خب، بیاین ببینیم اصلاً این ماده ۲۳ که اینقدر ازش حرف می زنیم، چی می گه و چه داستانی داره. این ماده، یه جورایی انقلابی تو پرونده های چک برگشتی ایجاد کرده و دست دارنده چک رو برای وصول سریع تر باز گذاشته.

۱.۱. متن کامل و به روزرسانی شده ماده ۲۳ قانون صدور چک (مصوب ۱۳۹۷/۰۸/۱۳)

همین اول کار، بذارید خود متن قانون رو با هم بخونیم تا ببینیم قانون گذار دقیقاً چی گفته. این متن از تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۹۷ به تصویب رسیده و الان هم همونه که اجرا می شه:

«دارنده چک می تواند با ارائه گواهینامه عدم پرداخت، از دادگاه صالح صدور اجراییه نسبت به کسری مبلغ چک و حق الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی را درخواست نماید. دادگاه مکلف است در صورت وجود شرایط زیر حسب مورد علیه صاحب حساب، صادر کننده یا هر دو اجراییه صادر نماید.

• الف- در متن چک، وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی نشده باشد.
• ب- در متن چک قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
• ج- گواهینامه عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت طبق ماده (۱۴) این قانون و تبصره های آن صادر نشده باشد.

صادرکننده مکلف است ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، بدهی خود را بپردازد، یا با موافقت دارنده چک ترتیبی برای پرداخت آن بدهد یا مالی معرفی کند که اجرای حکم را میسر کند؛ در غیر این صورت حسب درخواست دارنده، اجرای احکام دادگستری، اجراییه را طبق قانون «نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب ۱۳۹۴/۳/۲۳» به مورد اجراء گذاشته و نسبت به استیفای مبالغ مذکور اقدام می نماید.

اگر صادرکننده یا قائم مقام قانونی او دعاوی مانند مشروط یا بابت تضمین بودن چک یا تحصیل چک از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا دیگر جرائم در مراجع قضائی اقامه کند، اقامه دعوی مانع از جریان عملیات اجرائی نخواهد شد؛ مگر در مواردی که مرجع قضائی ظن قوی پیدا کند یا از اجرای سند مذکور ضرر جبران ناپذیر وارد شود که در این صورت با اخذ تامین مناسب، قرار توقف عملیات اجرائی صادر می نماید. در صورتی که دلیل ارائه شده مستند به سند رسمی باشد یا اینکه صادرکننده یا قائم مقام قانونی مدعی مفقود شدن چک بوده و مرجع قضائی دلایل ارائه شده را قابل قبول بداند، توقف عملیات اجرائی بدون اخذ تامین صادر خواهد شد. به دعاوی مذکور خارج از نوبت رسیدگی می شود.»

۱.۲. تبیین کلی ماده: روند جدید صدور اجراییه مستقیم و سریع از طریق دادگاه

به زبان ساده، این ماده به شما می گه که اگر چکی توی دستتون دارید که برگشت خورده و شرایط خاصی رو هم داره، دیگه لازم نیست اول برید دادخواست بدید و بعد از کلی دوندگی و برگزاری جلسه و صدور حکم، تازه دنبال اجرا کردن حکم باشید. نه، با این قانون، شما مستقیماً می تونید از دادگاه بخواید که براتون اجراییه صادر کنه. یعنی چی؟ یعنی دادگاه بدون اینکه بخواد کلی بررسی کنه و وقت بذاره، یه دستور رسمی صادر می کنه که صادرکننده چک باید پول شما رو بده. این روند خیلی سریع تره و برای دارنده چک یه امتیاز حسابی محسوب می شه.

۱.۳. هدف قانونگذار از وضع این ماده: تسریع در فرآیند احقاق حقوق دارنده چک

خب، چرا قانون گذار اومده و این ماده رو گذاشته؟ هدف اصلیش این بوده که دست و پای کسانی رو که چک برگشتی دارن باز کنه و بهشون کمک کنه تا زودتر به حقشون برسن. قبلاً روند طولانی رسیدگی به پرونده های چک برگشتی، واقعاً حوصله سربر و ناامیدکننده بود. با اومدن ماده ۲۳ قانون صدور چک، قانون گذار خواسته یه راهکار سریع و کارآمد بده تا اعتبار چک ها حفظ بشه و مردم هم با خیال راحت تری معاملاتشون رو انجام بدن. خلاصه که این ماده، یه قدم بزرگ برای کم کردن دغدغه های مالی و حقوقی بوده.

۲. شرایط حیاتی برای اعمال ماده ۲۳ و صدور اجراییه

حالا که فهمیدیم ماده ۲۳ چی می گه، باید حواسمون باشه که این ماده به هر چکی تعلق نمی گیره و باید یه سری شرایط مهم رو داشته باشه تا بتونید ازش استفاده کنید. این شرایط مثل فیلتر عمل می کنن و فقط چک هایی که از این فیلترها رد بشن، می تونن از مزایای ماده ۲۳ بهره مند بشن.

۲.۱. شرط اول: عدم مشروط بودن چک: توضیح دقیق مفهوم شرطی نبودن و مثال ها

اولین و شاید مهم ترین شرط اینه که چک شما نباید مشروط باشه. یعنی چی؟ یعنی نباید توی متن چک، شرط و شروطی برای پرداختش گذاشته باشن. مثلاً نباید بنویسن این چک در صورتی پرداخت می شود که معامله فلان انجام شده باشد یا پرداخت این چک منوط به تحویل کالا است. چک باید بی قید و شرط باشه؛ یعنی به محض اینکه زمان پرداختش برسه و شما برید بانک، باید پرداخت بشه. اگه شرطی توش باشه، دیگه نمی تونید از ماده ۲۳ استفاده کنید و باید برید سراغ روش های قدیمی تر و زمان برتر.

۲.۲. شرط دوم: عدم قید تضمینی بودن چک: بررسی عبارت بابت تضمین و تفاسیر حقوقی آن

شرط دوم هم تقریباً شبیه شرط اوله، ولی یه تفاوت ریز داره. نباید توی متن چک نوشته شده باشه که این چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی صادر شده است. مثلاً اگه بنویسن این چک بابت تضمین حسن انجام کار، دیگه نمی تونید از ماده ۲۳ برای گرفتن اجراییه استفاده کنید. چک های تضمینی، معمولاً برای این صادر می شن که اگه یکی از طرفین به تعهدش عمل نکرد، طرف دیگه بتونه از این چک برای جبران خسارت استفاده کنه. هدف ماده ۲۳، وصول بدهی قطعی و بدون اما و اگره، نه جبران خسارت ناشی از عدم انجام تعهد. پس، حواستون باشه که چک های تضمینی از دایره شمول این ماده بیرونن.

۲.۳. شرط سوم: عدم صدور گواهینامه عدم پرداخت به دلایل ماده ۱۴:

این شرط یه مقدار پیچیده تره و به ماده ۱۴ قانون صدور چک برمی گرده. می گه که گواهینامه عدم پرداخت (همون برگه برگشتی چک) نباید به دلیل دستور عدم پرداخت طبق ماده ۱۴ صادر شده باشه.

۲.۳.۱. مروری بر دستور عدم پرداخت در ماده ۱۴ (سرقت، جعل، فقدان، کلاهبرداری)

ماده ۱۴ قانون صدور چک به ما می گه که صادرکننده چک می تونه به بانک دستور بده که چک رو پرداخت نکنه، ولی این کار رو فقط در شرایط خیلی خاصی می تونه انجام بده. این شرایط شامل:

• سرقت چک: یعنی چک رو از صادرکننده دزدیده باشن.
• جعل چک: یعنی امضا یا مبلغ چک رو دست کاری کرده باشن.
• فقدان چک: یعنی چک گم شده باشه.
• کلاهبرداری: یعنی چک از طریق کلاهبرداری به دست دارنده رسیده باشه.
• خیانت در امانت: یعنی چک رو به کسی امانت داده بودن و اون شخص سوءاستفاده کرده.
• یا سایر جرائم مشابه.

اگه دلیل برگشت خوردن چک یکی از این موارد باشه و صادرکننده قبلاً به بانک دستور عدم پرداخت داده باشه، دیگه نمی تونید از ماده ۲۳ برای گرفتن اجراییه استفاده کنید. چون اینجا یه جرم یا تخلفی رخ داده که باید اول تو دادگاه صالح بررسی بشه.

۲.۳.۲. تفاوت میان دلایل عدم پرداخت و موانع اعمال ماده ۲۳

اینجا یه نکته مهم وجود داره: دلایل عدم پرداخت توی بانک ممکنه خیلی چیزا باشه، مثل کمبود موجودی، عدم تطابق امضا و غیره. ولی ماده ۱۴ فقط به اون موارد خاصی اشاره می کنه که یه جورایی جنبه مجرمانه دارن یا چک به صورت غیرقانونی به دست دارنده رسیده. اگه چک فقط به خاطر کمبود موجودی برگشت خورده باشه و هیچ کدوم از اون موارد ماده ۱۴ اتفاق نیفتاده باشه، باز هم می تونید از ماده ۲۳ استفاده کنید. پس، فرق بین دلایل عادی عدم پرداخت و دلایل ماده ۱۴ رو خوب یاد بگیرید.

۲.۴. نکات تکمیلی: اهمیت چک های صیادی و ثبت سیستمی (عدم شمول چک های قدیمی به برخی شرایط)

این روزها، بحث چک های صیادی خیلی داغه. این چک ها که از طریق سامانه صیاد ثبت می شن و کلی اطلاعات دقیق دارن، یه جورایی امنیت بیشتری به معاملات چک بخشیدن. خب، این ماده ۲۳ بیشتر برای همین چک های جدید طراحی شده. چک های قدیمی (همون چک های غیرصیادی) هم می تونن از ماده ۲۳ استفاده کنن، ولی خب برخی از ویژگی ها و قوانین جدیدتر (مثل ثبت در سامانه صیاد) شاملشون نمی شه. این چک ها هم باید همون شرایط مشروط نبودن و تضمینی نبودن رو داشته باشن و گواهینامه عدم پرداختشون هم از نوع ماده ۱۴ نباشه.

به طور خلاصه، ماده ۲۳ یه ابزار قدرتمنده، ولی مثل هر ابزار قدرتمند دیگه ای، قلق های خاص خودش رو داره. اگه چک شما همه این شرایط رو داشت، می تونید با خیال راحت برید سراغ مراحل بعدی.

۳. مراحل گام به گام درخواست صدور اجراییه بر اساس ماده ۲۳

تا اینجا با کلیات و شرایط ماده ۲۳ آشنا شدیم. حالا وقتشه که مرحله به مرحله بهتون بگم چطور می تونید از این قانون استفاده کنید و اجراییه چک برگشتی تون رو بگیرید. این مراحل رو با دقت دنبال کنید تا کارتون با موفقیت پیش بره.

۳.۱. اقدام اولیه: دریافت گواهینامه عدم پرداخت از بانک

اولین قدم، و البته مهم ترین قدم، اینه که چکی که برگشت خورده رو ببرید بانک و ازشون بخواید که براتون گواهینامه عدم پرداخت صادر کنن. این همون برگه برگشتی چک معروفه. دقت کنید که این گواهینامه باید به صورت رسمی از طرف بانک صادر بشه و دلیل عدم پرداخت (مثلاً کسری موجودی) هم توش ذکر شده باشه. بدون این گواهینامه، عملاً هیچ کاری نمی تونید بکنید و پرونده شما پیش نمی ره.

۳.۲. دادگاه صالح: کدام دادگاه صلاحیت رسیدگی دارد؟ (تشریح صلاحیت محلی بر اساس آراء وحدت رویه، مانند رای ۶۸۸ دیوان عالی کشور)

خب، گواهینامه رو گرفتید. حالا باید بدونید این گواهینامه رو به کدوم دادگاه ببرید. این یه قسمت خیلی مهمه که اگه اشتباه کنید، کارتون طولانی می شه. دادگاه صالح برای صدور اجراییه طبق ماده ۲۳، فقط دادگاه عمومی حقوقی هست. شورای حل اختلاف، صلاحیت رسیدگی به این موضوع رو نداره. پس حواستون باشه که اشتباهی پرونده رو نبرید شورای حل اختلاف!

اما اینکه کدوم دادگاه عمومی حقوقی، خودش چند تا حالت داره. طبق رای وحدت رویه شماره ۶۸۸ دیوان عالی کشور، شما می تونید به یکی از این دادگاه ها مراجعه کنید:

1. دادگاه محل صدور چک: یعنی شهری که چک رو توش صادر کردن.
2. دادگاه محل اقامت خوانده: یعنی شهری که صادرکننده چک توش زندگی می کنه.
3. دادگاه محل استقرار شعبه ای که گواهی عدم پرداخت رو صادر کرده: یعنی شهری که بانک شما توش قرار داره و گواهینامه عدم پرداخت رو ازش گرفتید.

شما آزادید که یکی از این سه گزینه رو انتخاب کنید. انتخاب دادگاهی که به شما نزدیک تره یا احتمالاً سریع تر کارتون رو راه می ندازه، می تونه یه گزینه هوشمندانه باشه.

۳.۳. مدارک لازم برای ارائه درخواست اجراییه

وقتی رفتید دادگاه، باید یه سری مدارک رو همراهتون داشته باشید. این مدارک شامل:

• اصل و کپی چک برگشتی.
• اصل و کپی گواهینامه عدم پرداخت که از بانک گرفتید.
• کپی کارت ملی دارنده چک.
• (اگر وکیل دارید) وکالتنامه وکیل.
• درخواست کتبی صدور اجراییه (که معمولاً دادگاه ها فرم مخصوصش رو دارن یا وکیل شما می تونه آماده کنه).

مطمئن بشید که همه مدارک کامل و مرتب هستن تا کارتون بدون وقفه پیش بره.

۳.۴. فرآیند صدور اجراییه در دادگاه (بدون نیاز به رسیدگی ماهوی و صدور حکم)

یکی از بزرگترین مزایای ماده ۲۳ قانون صدور چک همینجاست. وقتی مدارک رو به دادگاه صالح ارائه می دید، دادگاه دیگه نیاز به یه پروسه طولانی رسیدگی قضایی و تشکیل جلسه و شنیدن دفاعیات طرفین برای صدور حکم نداره. در واقع، دادگاه فقط چک می کنه که شرایط سه گانه ماده ۲۳ (مشروط نبودن، تضمینی نبودن، و عدم دلایل ماده ۱۴) رعایت شده باشه. اگه همه چی اوکی باشه، بلافاصله دستور صدور اجراییه رو صادر می کنه. این یعنی عملاً شما یه حکم قطعی برای گرفتن پولتون دارید، بدون اینکه وقت زیادی رو تو دادگاه از دست داده باشید. این روند واقعاً سریع تر از روش های حقوقی معموله.

۳.۵. ابلاغ اجراییه به صادرکننده چک

بعد از اینکه اجراییه صادر شد، دادگاه اون رو به صادرکننده چک ابلاغ می کنه. ابلاغ یعنی به صورت رسمی و قانونی، صادرکننده رو مطلع می کنن که یه اجراییه علیهش صادر شده و باید به تعهدش عمل کنه. این ابلاغ می تونه از طریق سامانه ثنا یا به صورت فیزیکی انجام بشه. از این مرحله به بعد، توپ تو زمین صادرکننده است و اون باید اقدام کنه. این روال، آغازگر مهلت قانونی ده روزه برای صادرکننده است که در بخش بعدی بهش می پردازیم.

۴. حقوق و تعهدات صادرکننده چک پس از ابلاغ اجراییه

حالا که اجراییه صادر و به صادرکننده چک ابلاغ شده، داستان یه سمت دیگه هم پیدا می کنه. صادرکننده چک هم حقوق و تعهداتی داره که باید بدونه. اینجا دیگه وقت تصمیم گیری برای اون فرارسیده و باید یه کاری بکنه وگرنه عواقب قانونی گریبان گیرش می شه.

۴.۱. مهلت قانونی ۱۰ روزه: فرصت ها و گزینه ها (پرداخت، توافق بر پرداخت، معرفی مال)

وقتی اجراییه به دست صادرکننده چک می رسه، اون فقط ده روز مهلت داره که به یکی از این سه روش عمل کنه:

1. بدهی اش را بپردازد: این که دیگه مشخصه، بهترین و ساده ترین راه حله. بدهی رو پرداخت می کنه و پرونده بسته می شه.
2. با دارنده چک توافق کنه: مثلاً ممکنه صادرکننده نتونه کل مبلغ رو یکجا بده و با دارنده چک توافق کنه که به صورت اقساطی پرداخت کنه. البته برای این کار، رضایت و موافقت دارنده چک الزامیه وگرنه توافقی در کار نیست.
3. مالی رو معرفی کنه که اجرای حکم رو ممکن کنه: اگه صادرکننده پول نقد نداره یا نمی تونه توافق کنه، باید یه مال یا اموالی رو به اجرای احکام دادگستری معرفی کنه که بشه از طریق فروش یا توقیف اون مال، مبلغ چک رو وصول کرد. این مال می تونه منقول (مثل ماشین) یا غیرمنقول (مثل خونه یا زمین) باشه.

این مهلت ۱۰ روزه خیلی مهمه و صادرکننده نباید اون رو دست کم بگیره. اگه تو این ۱۰ روز هیچ اقدامی انجام نده، کار سخت تر می شه.

۴.۲. پیامدهای عدم اقدام در مهلت مقرر:

خب، فرض کنید صادرکننده تو اون ده روز هیچ کاری نکرده. نه پول داده، نه توافق کرده، نه مالی معرفی کرده. اون موقع چی می شه؟ داستان وارد فاز جدی تری می شه و اجرای احکام دادگستری، با درخواست دارنده چک، اقدام می کنه.

۴.۲.۱. توقیف اموال (منقول و غیرمنقول)

اولین و رایج ترین اتفاق، توقیف اموال صادرکننده است. اجرای احکام با استناد به قانونی به اسم قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، می تونه از هر اموالی که صادرکننده داره (چه منقول مثل ماشین، حساب بانکی، سهام، و چه غیرمنقول مثل ملک و زمین)، برای وصول مبلغ چک استفاده کنه. یعنی این اموال رو توقیف می کنه و بعد از طی مراحل قانونی، می تونه برای فروش اون ها اقدام کنه تا پول چک شما رو پرداخت کنه.

۴.۲.۲. ممنوع الخروجی صادرکننده

یکی دیگه از پیامدهای جدی، ممنوع الخروجی صادرکننده است. یعنی اگه صادرکننده در مهلت ۱۰ روزه کاری نکنه و مبلغ چک رو نده، به درخواست دارنده چک و با دستور مراجع قضایی، اسمش تو لیست ممنوع الخروج ها قرار می گیره و دیگه نمی تونه از کشور خارج بشه. این برای خیلی ها می تونه یه محدودیت بزرگ و دردسرساز باشه.

۴.۲.۳. جلب صادرکننده (به موجب قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی)

اگه صادرکننده مالی نداشته باشه یا مالش کافی نباشه و اصطلاحاً اعسار خودش رو هم ثابت نکنه، دارنده چک می تونه درخواست جلب صادرکننده رو بده. یعنی از طریق اجرای احکام، دستور بازداشت صادرکننده چک صادر می شه تا مجبور به پرداخت بدهی یا معرفی مال بشه. البته جلب فقط در صورتی اتفاق می افته که صادرکننده هیچ مالی برای پرداخت نداشته باشه و نتونه ثابت کنه که واقعاً توانایی پرداخت نداره (اعسار). این بخش بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی اتفاق می افته که ماده ۲۳ هم از اون کمک می گیره.

پس، صادرکننده های محترم چک، حواستون به این مهلت ۱۰ روزه باشه! چون بعدش ممکنه کارتون به جاهای باریک تر بکشه.

۵. موارد توقف عملیات اجرایی و دفاعیات صادرکننده

شاید فکر کنید که با صدور اجراییه، دیگه کار تمومه و صادرکننده هیچ راه فراری نداره. اما نه، همیشه یه راهی برای دفاع هست. البته این راه ها آسون نیستن و شرایط خاص خودشون رو دارن. اینجا می خوایم ببینیم صادرکننده در چه شرایطی می تونه عملیات اجرایی رو متوقف کنه و از خودش دفاع کنه.

۵.۱. طرح دعاوی متقابل توسط صادرکننده (مانند مشروط بودن، تضمینی بودن، جعل، کلاهبرداری)

صادرکننده چک بعد از ابلاغ اجراییه، می تونه یه سری ادعاها رو مطرح کنه و از خودش دفاع کنه. این ادعاها معمولاً همون مواردی هستن که توی شرایط ماده ۲۳ بهشون اشاره کردیم، ولی صادرکننده می تونه اون ها رو به عنوان دعاوی متقابل یا دعاوی اعتراض به اجراییه مطرح کنه. مثلاً ممکنه صادرکننده ادعا کنه:

• چک مشروط بوده: و در متن چک این شرط قید شده.
• چک بابت تضمین بوده: و این موضوع در چک ذکر شده.
• چک جعل شده: و امضا یا مبلغ دست کاری شده.
• چک از طریق کلاهبرداری به دست دارنده رسیده: یعنی دارنده با حقه و نیرنگ چک رو گرفته.
• چک در اثر خیانت در امانت صادر شده: مثلاً چک رو به کسی امانت داده بودن و اون سوءاستفاده کرده.
• مبالغی از چک پرداخت شده: و دارنده فقط قسمتی از مبلغ رو طلبکاره.

صادرکننده باید این ادعاها رو تو دادگاه صالح مطرح کنه و برای اثباتشون دلیل و مدرک ارائه بده.

۵.۲. اصل: عدم توقف عملیات اجرایی با طرح دعوی

حالا اینجا یه نکته خیلی مهمه: صرفاً طرح این دعاوی توسط صادرکننده، باعث توقف عملیات اجرایی نمی شه! یعنی چی؟ یعنی اگه صادرکننده بره دادگاه و بگه این چک مشروط بوده یا این چک رو دزدیدن، تا وقتی که دادگاه به این ادعاها رسیدگی نکرده و دستور خاصی نداده، اجرای احکام به کار خودش ادامه می ده و ممکنه اموالش رو توقیف کنه یا حکم ممنوع الخروجیش رو صادر کنه. این یه جورایی برای حمایت از دارنده چک و تسریع در وصول مطالباته.

۵.۳. استثنائات: چه زمانی عملیات اجرایی متوقف می شود؟

البته همیشه هم اینجوری نیست و یه جاهایی استثنا وجود داره که باعث می شه عملیات اجرایی متوقف بشه. قانون گذار توی خود ماده ۲۳ به دو مورد اشاره کرده که اینجا براتون توضیح می دم:

۵.۳.۱. ظن قوی مرجع قضایی به ورود ضرر جبران ناپذیر و لزوم اخذ تامین

اگر مرجع قضایی (دادگاهی که به دعوای صادرکننده رسیدگی می کنه) ظن قوی پیدا کنه که اگه عملیات اجرایی ادامه پیدا کنه، صادرکننده دچار ضرر جبران ناپذیری می شه، در این صورت می تونه دستور توقف عملیات اجرایی رو صادر کنه. اما یه شرط داره: باید از صادرکننده تأمین مناسب بگیره. تأمین مناسب یعنی چی؟ یعنی صادرکننده باید یه وثیقه (پول نقد، سند ملک، ضمانت نامه بانکی و…) به دادگاه بده که اگه بعداً معلوم شد ادعاش الکی بوده و حق با دارنده چک بوده، دارنده بتونه از اون تأمین، طلبش رو وصول کنه. این وثیقه یه جورایی تضمینه که دارنده چک ضرر نمی کنه.

۵.۳.۲. ارائه دلیل مستند به سند رسمی یا ادعای مفقودی چک (توقف بدون نیاز به تامین)

یه حالت دیگه هم هست که حتی نیازی به تأمین هم نداره! اگر صادرکننده برای اثبات ادعاش:

1. دلیل مستند به سند رسمی ارائه بده. سند رسمی مثل سند محضری، رأی قطعی دادگاه، یا هر سندی که در دفاتر اسناد رسمی ثبت شده باشه. مثلاً اگه یه اقرارنامه محضری وجود داشته باشه که نشون می ده چک بابت تضمین بوده.
2. یا ادعا کنه چک مفقود شده و مرجع قضایی دلایل ارائه شده رو قابل قبول بدونه. یعنی بتونه به دادگاه ثابت کنه که چک واقعاً گم شده.

در این دو حالت، دادگاه می تونه بدون اخذ تأمین، دستور توقف عملیات اجرایی رو صادر کنه. این یه امتیاز ویژه برای صادرکننده است، چون نیاز نیست برای توقف، وثیقه سنگینی بذاره.

۵.۴. سرعت رسیدگی به دعاوی مرتبط (خارج از نوبت)

و یه نکته مهم دیگه: قانون گذار برای اینکه حق و حقوق هیچ کدوم از طرفین پایمال نشه و کارها معطل نمونه، گفته که به این دعاوی که توسط صادرکننده برای توقف عملیات اجرایی مطرح می شه، خارج از نوبت رسیدگی می شه. یعنی دادگاه باید به این پرونده ها فوراً و بدون نوبت معمول رسیدگی کنه تا وضعیت اجراییه زودتر مشخص بشه. این هم به نفع دارنده است که تکلیف طلبش روشن بشه و هم به نفع صادرکننده که اگه واقعاً حقی داره، زودتر بهش برسه.

پس، با اینکه ماده ۲۳ یه روند سریع برای دارنده چک فراهم می کنه، اما برای صادرکننده هم راه هایی برای دفاع گذاشته تا عدالت برقرار باشه.

۶. نکات حقوقی و کاربردی کلیدی پیرامون ماده ۲۳

تا اینجای کار، حسابی وارد جزئیات ماده ۲۳ شدیم. حالا وقتشه یه سری نکات ریز و کاربردی رو با هم بررسی کنیم که هم به درد دارنده چک می خوره و هم به درد صادرکننده اش. این نکات، همون فوت و فن های حقوقی هستن که ممکنه خیلی ها ازشون بی خبر باشن.

۶.۱. موارد قابل مطالبه از طریق ماده ۲۳: اصل مبلغ چک و حق الوکاله وکیل (بر اساس تعرفه)

شما با استفاده از ماده ۲۳ قانون صدور چک می تونید دو تا چیز رو مستقیماً از طریق اجراییه مطالبه کنید:

1. اصل مبلغ چک: خب این که معلومه، همون پولی که چک به مبلغ اون صادر شده.
2. حق الوکاله وکیل: اگه برای کارهاتون وکیل گرفتید، هزینه حق الوکاله وکیل هم می تونید از صادرکننده مطالبه کنید. البته این حق الوکاله باید بر اساس تعرفه قانونی باشه، نه هر مبلغی که شما با وکیل توافق کردید. دادگاه بر اساس تعرفه، مبلغی رو تعیین می کنه.

همین! فقط این دو مورد رو می شه از این طریق به صورت فوری وصول کرد.

۶.۲. موارد غیرقابل مطالبه: خسارت تأخیر تأدیه و هزینه های دادرسی (لزوم دادخواست جداگانه)

حالا چی رو نمی شه از طریق ماده ۲۳ مطالبه کرد؟ دو چیز مهم:

1. خسارت تأخیر تأدیه: یعنی اون سودی که به خاطر دیرکرد در پرداخت چک به شما تعلق می گیره.
2. هزینه های دادرسی: یعنی هزینه هایی که برای تشکیل پرونده و سایر مراحل حقوقی تو دادگاه پرداخت کردید (غیر از حق الوکاله وکیل که گفتیم شامل می شه).

برای گرفتن این دو مورد، شما باید یه دادخواست جداگانه به دادگاه بدید و نمی تونید توی همون پرونده اجراییه ماده ۲۳ از دادگاه بخواید که اون ها رو هم حساب کنه. این یه تفاوت مهمه که باید حواستون بهش باشه.

۶.۳. مسئولیت چه کسانی: صاحب حساب و صادرکننده (عدم شمول ضامن و ظهرنویس)

طبق ماده ۲۳، اجراییه فقط علیه صاحب حساب بانکی و صادرکننده چک (اگر با صاحب حساب یکی نباشه) صادر می شه. مثلاً اگه یه شرکت چک رو صادر کرده باشه، علیه اون شرکت و مدیر عاملش (به عنوان صادرکننده) اجراییه صادر می شه. اما یه نکته خیلی مهم اینه که ضامن و ظهرنویس (کسانی که پشت چک رو امضا کردن) شامل این ماده نمی شن. یعنی نمی تونید از طریق ماده ۲۳، از ضامن یا ظهرنویس اجراییه بگیرید. برای مطالبه از اون ها باید از روش های حقوقی معمول (مثلاً دادخواست حقوقی) استفاده کنید.

۶.۴. حفظ مسئولیت تضامنی سایر امضاکنندگان (ماده ۲۴۹ قانون تجارت)

این که گفتیم ماده ۲۳ شامل ضامن و ظهرنویس نمی شه، به این معنی نیست که کلاً مسئولیت اون ها از بین می ره! نه، حواستون باشه که مسئولیت تضامنی سایر امضاکنندگان چک (مثل ظهرنویس ها و ضامن ها) همچنان طبق ماده ۲۴۹ قانون تجارت به قوت خودش باقیه. یعنی شما بعداً می تونید از اون ها هم طلب خودتون رو مطالبه کنید، فقط نه از طریق اون روند سریع ماده ۲۳.

۶.۵. مرجع صالح: انحصار در دادگاه عمومی حقوقی (تأکید بر عدم صلاحیت شورای حل اختلاف)

همونطور که قبلاً هم گفتم، تاکید می کنم که برای درخواست صدور اجراییه ماده ۲۳، فقط و فقط باید به دادگاه عمومی حقوقی مراجعه کنید. شورای حل اختلاف به هیچ وجه صلاحیت رسیدگی به این موضوع رو نداره و اگه پرونده رو اونجا ببرید، کارتون به درازا می کشه و عملاً وقتتون رو هدر دادید. این نکته رو همیشه تو ذهنتون داشته باشید.

این نکات ریز و درشت، همون چیزایی هستن که می تونن فرق یه پرونده موفق و سریع رو با یه پرونده طولانی و پردردسر رقم بزنن. پس، حواستون بهشون باشه.

۷. مقایسه ماده ۲۳ با سایر روش های وصول چک برگشتی

خب، حالا که حسابی با ماده ۲۳ آشنا شدیم، شاید این سوال براتون پیش بیاد که آیا این ماده همیشه بهترین راهه؟ یا شاید روش های دیگه ای هم برای وصول چک برگشتی هست؟ درسته، روش های دیگه ای هم وجود داره و اینجا می خوایم ماده ۲۳ قانون صدور چک رو با اون ها مقایسه کنیم تا بتونید بهترین تصمیم رو برای شرایط خودتون بگیرید.

۷.۱. مقایسه با شکایت کیفری (مزایا و معایب، شرایط)

یکی از قدیمی ترین و شناخته شده ترین روش ها، شکایت کیفریه. قبلاً اگه چکی برگشت می خورد، خیلی ها می رفتن سراغ این روش.

• مزایای شکایت کیفری:
  • امکان جلب و زندانی کردن صادرکننده (البته با شرایط خاص).
  • ممنوع الخروجی صادرکننده.
  • فشار بیشتر روی صادرکننده برای پرداخت بدهی.
• معایب شکایت کیفری:
  • فقط شامل چک هایی می شه که در مهلت ۶ ماهه از تاریخ صدور و ۶ ماهه از تاریخ برگشت خوردن به بانک مراجعه شده باشه.
  • فقط خود صادرکننده مسئولیت داره و ظهرنویس ها و ضامن ها مسئولیت کیفری ندارن.
  • اگر چک بابت تضمین یا مشروط باشه، قابل پیگیری کیفری نیست.
  • پرونده های کیفری معمولاً زمان بر هستن و بوروکراسی خاص خودشون رو دارن.
  • نیاز به اثبات سوء نیت صادرکننده (که همیشه آسون نیست).

تفاوت با ماده ۲۳: ماده ۲۳ خیلی سریع تره، محدودیت زمانی ۶ ماهه رو نداره و نیازی به اثبات سوء نیت نیست. اما جلب و زندان نداره (مگر بعد از عدم اجرای اجراییه و در مراحل بعدی بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی). ماده ۲۳ بیشتر برای وصول مبلغ بدهی طراحی شده، در حالی که شکایت کیفری جنبه مجازاتی هم داره.

۷.۲. مقایسه با دادخواست حقوقی (زمانبر بودن، امکان مطالبه خسارت تأخیر)

این روش، همون روش معمول و طولانیه که قبلاً برای همه اسناد بدهی استفاده می شد.

• مزایای دادخواست حقوقی:
  • امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه و هزینه های دادرسی (برخلاف ماده ۲۳ که برای این ها باید دادخواست جداگانه داد).
  • امکان مطالبه از ظهرنویس ها و ضامن ها (برخلاف ماده ۲۳).
  • محدودیت زمانی خاصی برای مراجعه به دادگاه نداره.
• معایب دادخواست حقوقی:
  • شدیداً زمان بره! از ثبت دادخواست تا صدور حکم و اجرای اون ممکنه ماه ها و حتی سال ها طول بکشه.
  • نیاز به جلسات دادرسی و ارائه دلایل و دفاعیات داره.
  • هزینه های اولیه دادرسی (مثل تمبر و…).

تفاوت با ماده ۲۳: ماده ۲۳ فوق العاده سریع تره و نیازی به رسیدگی ماهوی نداره. اما خب، خسارت تأخیر تأدیه و هزینه های دادرسی رو مستقیماً پوشش نمی ده. اگر زمان براتون خیلی مهمه و می خواهید سریع به اصل پولتون برسید، ماده ۲۳ برنده است. اما اگه علاوه بر اصل پول، خسارت تأخیر تأدیه هم براتون مهمه و آماده یه دوندگی طولانی تر هستید، شاید دادخواست حقوقی گزینه بهتری باشه (یا دادخواست حقوقی جداگانه بعد از اجراییه ماده ۲۳ برای خسارت).

۷.۳. مقایسه با اجراییه ثبتی (قابلیت اجرا، محدودیت ها)

چک، یک سند لازم الاجرا محسوب می شه و می شه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک هم براش اجراییه گرفت.

• مزایای اجراییه ثبتی:
  • نسبتاً سریع تر از دادخواست حقوقیه.
  • نیازی به مراجعه به دادگاه نداره و مستقیماً از طریق اداره ثبت اقدام می شه.
• معایب اجراییه ثبتی:
  • فقط می شه اصل مبلغ چک رو مطالبه کرد و شامل خسارت تأخیر تأدیه و هزینه های دادرسی نمی شه.
  • اگه صادرکننده ادعاهایی مثل جعلی بودن یا مشروط بودن چک رو مطرح کنه، عملیات اجرایی متوقف می شه و پرونده به دادگاه فرستاده می شه که همین باعث طولانی شدن کار می شه.
  • امکان جلب و ممنوع الخروجی نداره.

تفاوت با ماده ۲۳: ماده ۲۳ از اجراییه ثبتی هم بهتره، چون حتی اگه صادرکننده دعوایی مطرح کنه، به راحتی عملیات اجرایی رو متوقف نمی کنه (مگر با شرایط سخت تر و اخذ تأمین) و قدرت بیشتری برای وصول داره. همچنین، حق الوکاله وکیل هم در ماده ۲۳ قابل مطالبه است که در اجراییه ثبتی نیست.

۷.۴. جدول مقایسه ای جامع (اختیاری، اما بسیار مفید)

برای اینکه بهتر بتونید این روش ها رو با هم مقایسه کنید، یه جدول خلاصه و مفید می تونه حسابی به کارتون بیاد:

ویژگی	ماده ۲۳ قانون صدور چک	شکایت کیفری	دادخواست حقوقی	اجراییه ثبتی
سرعت رسیدگی	خیلی سریع (صدور فوری اجراییه)	متوسط تا طولانی	طولانی	متوسط
موارد قابل مطالبه	اصل مبلغ + حق الوکاله وکیل	اصل مبلغ	اصل مبلغ + خسارت تأخیر + هزینه های دادرسی	اصل مبلغ
مطالبه از ظهرنویس/ضامن	خیر (فقط صاحب حساب و صادرکننده)	خیر (فقط صادرکننده)	بله	خیر (فقط صادرکننده)
محدودیت زمانی خاص	خیر (فقط تاریخ اعتبار چک)	بله (۶ ماه از صدور و ۶ ماه از برگشت)	خیر (فقط تاریخ اعتبار چک)	خیر (فقط تاریخ اعتبار چک)
امکان جلب/ممنوع الخروجی	بله (بعد از عدم اجرای اجراییه)	بله (با شرایط خاص)	بله (بعد از صدور حکم و عدم اجرا)	خیر
توقف اجراییه با دعوای متقابل	سخت (با ظن قوی و اخذ تامین)	بله (گاهی با قرار منع تعقیب)	بله (با قرار تأمین خواسته)	بله (به محض اعتراض)
مرجع رسیدگی	دادگاه عمومی حقوقی	دادسرای عمومی و انقلاب	دادگاه عمومی حقوقی	اداره ثبت اسناد

نتیجه گیری کلی اینه که ماده ۲۳ قانون صدور چک، یه ابزار فوق العاده قوی و سریع برای دارنده چکیه که می خواد به اصل پولش برسه، بدون اینکه خیلی تو بوروکراسی اداری و قضایی گیر کنه. البته باید حواستون به محدودیت هاش هم باشه و اگه دنبال خسارت تأخیر تأدیه یا پیگیری از ظهرنویس ها هستید، باید از روش های مکمل یا جداگانه استفاده کنید.

نتیجه گیری

با تمام این توضیحات و جزئیاتی که با هم بررسی کردیم، دیگه می دونیم که ماده ۲۳ قانون صدور چک، واقعاً یه تحول بزرگ تو فرآیند وصول چک های برگشتی ایجاد کرده. این ماده، یه راهکار خیلی سریع و کارآمده که به دارنده چک کمک می کنه تا بدون اینکه تو پیچ و خم های طولانی دادگاه ها گرفتار بشه، بتونه سریع تر به حقش برسه و مطالباتش رو وصول کنه. دیگه لازم نیست ماه ها منتظر صدور حکم باشید؛ بلکه با رعایت شرایط خاص این ماده، می تونید مستقیماً اجراییه بگیرید و کار رو زودتر تموم کنید.

اما این سرعت و سادگی، دلیل نمی شه که بی گدار به آب بزنیم. هم دارنده چک و هم صادرکننده چک، باید حسابی آگاه باشن و دقت کنن. دارنده باید از شرایط سه گانه ماده ۲۳ مطمئن باشه و مدارک لازم رو کامل ارائه بده. صادرکننده هم باید از حقوق و تعهداتش باخبر باشه و مهلت ده روزه رو دست کم نگیره تا گرفتار پیامدهای سنگین تر مثل توقیف اموال یا ممنوع الخروجی نشه. استفاده از چک، یه مسئولیت سنگینه و تبعات قانونی خاص خودش رو داره.

اینجا دیگه نمی شه گفت «نابرده رنج، گنج میسر نمی شود» چون با ماده ۲۳، میشه با رنج کمتر به گنج (یا بهتر بگم، به پول خودتون) برسید! اما باز هم تاکید می کنم، دنیای حقوقیه و پر از نکات ریز و درشته. اگه پرونده تون پیچیده است، چک مبلغ بالایی داره یا ابهاماتی براتون پیش اومده، حتماً با یه وکیل یا مشاور حقوقی متخصص مشورت کنید. یه مشاوره کوچیک، می تونه شما رو از دردسرهای بزرگ نجات بده و مطمئن بشید که بهترین مسیر رو برای گرفتن حقتون انتخاب می کنید. آگاهی، کلید موفقیت توی هر کاریه، مخصوصاً توی مسائل حقوقی.